Als afsluiting van een eigen onderzoek in 2022 en 2023 onder een groot aantal experts, ondernemers en beleidsmakers heeft TNO een visiepaper gepubliceerd over de Nederlandse hightech industrie in 2040. Het belangrijkste inzicht: een succesvolle Nederlandse hightech industrie genereert in 2040 circa de helft van de omzet uit nieuw te bouwen waardeketens. Ook zal de sector volledig duurzaam moeten zijn, anderhalf keer productiever en aanzienlijk veerkrachtiger. Deze visie stelt de sector voor nieuwe opgaven, die een georkestreerde inzet vereisen van alle stakeholders in de innovatie- en onderzoeksecosystemen.
Arnaud de Jong van TNO High Tech Industry: ‘2030 komt snel dichterbij en het is belangrijk om een nieuwe stip op de horizon te zetten.’ Foto’s: TNO
Om als Nederland in de toekomst nog steeds in de voorhoede van de hightech industrie te lopen, is het belangrijk om nu al te weten waar bedrijven op in moeten zetten. Arnaud de Jong, managing director TNO High Tech Industry, benadrukt de noodzaak: ‘De hightech industrie levert op dit moment een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie. Dit zie je aan de 784.000 fte in 2021, die zo’n 10 procent van de totale werkgelegenheid in Nederland bepaalde. Bovendien betreft het een groeiende bijdrage. Daar waar het aandeel van de maakindustrie in de Nederlandse economie de afgelopen 25 jaar is gedaald, nam het aandeel van de hightech industrie juist toe.’
‘De transformatie van de sector gaat de komende jaren versnellen’
Een kleine twintig jaar geleden was Nederland sterk in consumentenelektronica, wat uiteindelijk leidde tot een zwaartepunt dat inmiddels ligt op apparatuur voor de halfgeleiderindustrie. De Jong voorspelt: ‘Die transformatie van de sector gaat de komende jaren versnellen richting disruptieve technologieën als AI, quantum en fotonica. Deze ontwikkeling zal bovendien worden versterkt door een toenemende behoefte aan strategische autonomie, de fragmentatie van wereldmarkten en de transities richting duurzaamheid.’
Tot 2030 investeert Nederland in de transformatie van de hightech industrie via vooral Nationaal Groeifonds-programma’s als Nxtgen Hightech, Quantum Delta NL en PhotonDelta. ‘2030 komt echter snel dichterbij en het is belangrijk om een nieuwe stip op de horizon te zetten, bijvoorbeeld bij 2040.’
Drietal inzichten
Om te achterhalen waar de Nederlandse hightech zich op moet richten om ook tegen die tijd toekomstbepalende innovaties, economische groei en hoogwaardige banen te blijven genereren, heeft TNO het afgelopen jaar gesproken met een groot aantal experts, ondernemers en beleidsmakers. Op basis van dit uitgebreide onderzoek is een visiepaper geschreven, waarin TNO aangeeft waar kansen liggen. Voor zichzelf, voor bedrijven en voor beleidsmakers.
De Jong clustert de visie en bevindingen in een drietal inzichten. Het belangrijkste is dat een succesvolle Nederlandse hightech industrie in 2040 circa 50 procent van de omzet genereert uit nieuw te bouwen waardeketens. Daarnaast zal de sector 100 procent duurzaam moeten zijn en tot slot 150 procent productiever en veerkrachtiger om concurrerend te blijven.
Nieuwe ASML’s
TNO heeft ook zijn gedachten laten gaan over de vraag welke waardeketens dat zouden kunnen zijn. De Jong: ‘Als ik kijk naar de nieuwe bedrijven die momenteel groeien, verschijnt daar wel een aantal ‘ASML’s’. En dan heb ik het niet over de omvang van de ondernemingen, maar over hun potentie om uit te groeien tot organisaties met een dominante rol in de waardeketen. Vanwege een unieke technologie die moeilijk te kopiëren is, maar zo belangrijk dat de wereld er niet omheen kan. Bijvoorbeeld integrated photonics.’
Op basis van het onderzoek definieerde TNO vier domeinen die invulling kunnen geven aan de nieuwe waardeketens. De eerste draait om duurzaamheid en circulariteit, zoals hightech oplossingen voor duurzaam energiegebruik, -distributie en -opslag. Voor veel duurzaamheidstechnologieën is het de uitdaging om voldoende kritische massa te realiseren. Tegelijkertijd zit er spanning tussen vaart maken en het opbouwen van een Nederlandse positie. Gevestigde bedrijven hebben er belang bij om nieuwe technologie niet te snel toe te passen, terwijl het oprichten van start-ups het risico met zich meebrengt dat deze worden overgenomen door buitenlandse spelers.
Disruptieve technologieën
De tweede waardeketen is defensie en veiligheid, die zich voor de Nederlandse hightech concentreert op bijvoorbeeld satellieten (lasersatellietcommunicatie, nanosatellieten), next-gen sensoren (geavanceerde radar, akoestische sensoren, sensoren voor UAV, nanosensoren) en robots en autonome systemen (voor operationele en/of logistieke toepassingen). Maar ook geïntegreerde informatiesystemen (sensor, wapen, commando) en wapens (raketten, wapens met hoge energie) behoren tot de focus.
Gezondheid, de derde pijler, zal een steeds belangrijker plaats innemen binnen de hightech industrie. Niet alleen omdat mensen ouder worden en hiermee meer gezondheidsklachten ontwikkelen, maar ook omdat onderzoek met hightech apparatuur nieuwe inzichten oplevert die nieuwe behandelingen mogelijk maken met behulp van – eveneens nieuw te ontwikkelen – hightech oplossingen. De oplossingen richten zich dan ook op zowel preventie en diagnose als zorg.
Digitale technologieën hebben tot slot een ingrijpend effect op de maatschappij als het gaat om hoe mensen wonen, werken en leren. Een aantal disruptieve technologieën zou de samenleving nog veel ingrijpender kunnen transformeren. Bijvoorbeeld AI, quantum, fotonica en autonome systemen. Dit biedt de hightech industrie nieuwe kansen voor apparaten en productieapparatuur, die digitale technologieën naar een volgend niveau tillen.
Link magazine juni/juli 2023. Thema: Groot maar toch wendbaar. Lees Link magazine digitaal of vraag een exemplaar op bij mireille.vanginkel@linkmagazine.nl
Voorbeeld voor de wereld
De Jong: ‘Om bovenstaande waardeketens serieus door te ontwikkelen, staat de sector voor de nodige uitdagingen, die een georkestreerde inzet vereisen van alle stakeholders in de innovatie- en onderzoeksecosystemen. De uitdagingen liggen op drie terreinen: systeem, valorisatie en r&d.’
TNO pleit daarbij voor twee elkaar versterkende acties. De eerste is: formuleer een nationale hightech strategie die voortbouwt op onder meer de Nationale Technologiestrategie en de KIA-sleuteltechnologieën. Hierbij is een rol weggelegd voor bedrijven, kennisinstellingen en de overheid. Een tweede, logische, actie is gericht aan de politiek: creëer een structureel financieringsinstrument, om zo de positieve impuls van het Nationaal Groeifonds om te zetten in een strategisch innovatiebeleid voor de lange termijn.
De Jong: ‘Een langetermijnagenda dus die de randvoorwaarden schept voor robuuste investeringen. We nodigen hightech bedrijven, kennisinstellingen en de overheid uit om samen de weg in te slaan naar een toekomstbestendige hightech industrie, die ook in 2040 een voorbeeld voor de wereld is.’
