Van april tot juni is het aantal werklozen arbeidskrachten met 131.000 gestegen naar 404.000. Dat is 4,3 procent van de beroepsbevolking. Met 74.000 was de groei de afgelopen junimaand het sterkst, zo bericht het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Insight: Het lijkt op het eerste gezicht vreemd, maar ook in deze tijd van oplopende werkloosheid zijn er nog altijd veel bedrijven waar een knellend tekort aan personeel is. Dit blijkt uit de conjunctuurenquête van het CBS en partners over het tweede kwartaal, die medio mei werd gepubliceerd. Vergeleken met het eerste kwartaal is het tekort aan de factor arbeid in de meeste sectoren -behalve de landbouw- behoorlijk afgenomen. Maar bekijken we de cijfers in de onderliggende branches, dan blijken er toch nog altijd veel bedrijfstakken te zijn waar een aanzienlijk percentage van de ondernemers een tekort aan personeel als belemmering ervaart. Hier is sprake van structurele schaarste aan mensen.
Structurele tekorten aan werknemers worden vooral gevoeld in tijden van hoogconjunctuur. In 2008 waarschuwde de Commissie Bakker in een rapport over de langetermijneffecten van tekorten op de arbeidsmarkt. Deeltijdwerkers, vrouwen en ouderen zouden meer en langer moeten gaan werken, om onze welvaart de komende decennia veilig te stellen. Met het uitbreken van de kredietcrisis verdween het onderwerp van de agenda, om er pas in de hoogconjunctuur van 2016-2019 weer op terug te keren.
Vijf opties
Bij een structureel tekort aan arbeidskrachten zijn er voor de BV Nederland eigenlijk vijf opties:
- Het vergroten van de arbeidsproductiviteit door het inzetten van technologie;
- Het langer laten werken van medewerkers die nu in deeltijd werken;
- Het verminderen van de ‘mismatch’ tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt;
- Het toelaten van meer arbeidsmigranten;
- Het rekruteren van nieuwe arbeidskrachten uit de potentiële beroepsbevolking.
Laten we de vijf opties eens meer in detail bespreken en eens kijken wat de impact van corona is geweest.
Inzet van technologie
De eerste optie, het vergroten van de arbeidsproductiviteit door het inzetten van technologie, heeft de afgelopen twintig jaar teleurstellingen opgeleverd. Ondanks de komst van het internet en de mobiele telefoon is de arbeidsproductiviteit de afgelopen twee decennia gemiddeld maar met iets meer dan 1% per jaar gestegen, zo blijkt uit cijfers van het CBS.
Enter corona. Van een aantal organisaties horen we dat door het thuiswerken de productiviteit is toegenomen. Scrumteams bijvoorbeeld zagen een toename van de productiviteit. Ze gingen volledig online werken in applicaties zoals Teams en Zoom en hadden daardoor kennelijk minder last van de ‘stroperigheid’ die het werken in een kantooromgeving met zich meebrengt. Werving- en selectiebureaus werden door corona gedwongen het hele selectieproces met de kandidaat online te doen en ook zij zagen de productiviteit stijgen. Desalniettemin zijn dit incidentele voorbeelden van productiviteitstoename. De verschuiving van sommige werkzaamheden van fysiek naar online zal niet voldoende zijn om de structurele schaarste aan mensen te kunnen opvangen.
Minder deeltijd
Nederland is kampioen deeltijdwerken, zoals uit onderstaande figuur blijkt. De tweede optie, het langer laten werken van medewerkers, zou daarom veel tekorten kunnen oplossen, bijvoorbeeld in de zorg. In de praktijk blijkt het echter best wel moeilijk is om medewerkers langer te laten werken. Daar komt, bijvoorbeeld wat de zorg betreft, nog een eigenaardigheid bij kijken: veel medewerkers hebben daar gekozen voor een bestaan als zzp’er. In sommige sectoren kiezen zzp’ers vanwege de corona-onzekerheid weer voor een vaste baan. Slimme werkgevers spelen hierop in.
Verminderen ‘mismatch’
Dit is de derde optie om de arbeidsmarkt beter de laten werken en ook de moeilijkste. Dat heeft te maken met de specifieke sectorfondsen die gebruikt kunnen worden voor omscholing. Het blijkt moeilijk te zijn om deze fondsen in te zetten om een werknemer uit een bepaalde sector om te laten scholen naar werk in een andere sector. Grootste probleem bij het oplossen van de mismatch is dat de meeste bedrijven nog met functieprofielen werken als het om banen gaat en niet met competenties. Als werkgevers meer zouden kijken naar de competenties van hun werknemers, heeft dit een positief effect op hun interne en externe mobiliteit. Door werknemers te testen op competenties zou hun interne en externe mobiliteit vergroot worden. Het is nog niet duidelijk welk effect corona heeft op deze noodzakelijke verandering.
Meer arbeidsmigranten
Link magazine juni/juli 2020, Lees Link magazine digitaal of vraag een exemplaar op: uitgever@linkmagazine.nl
Een trend die al langer speelt op de arbeidsmarkt is dat Nederlanders steeds vaker geen fysiek zwaar werk willen doen. Denk aan werk in slachterijen, in de weg- en waterbouw, in de bouw en in de tuinbouw. Al jaren hebben migranten uit Oost- en Zuid-Europa hier de plekken van Nederlanders overgenomen. En niet alleen in ons land. Door corona zijn veel migranten plots vertrokken naar hun land van herkomst uit angst dat zij door verscherpte quarantainemaatregelen niet meer binnen konden komen. De vraag is of zij allemaal weer terugkomen, zeker nu Duitsland -Nederlands belangrijkste concurrent als het gaat om arbeidsmigratie- de migranten lokt met betere voorwaarden en hogere lonen. Er bestaat dus een grote kans dat het tekort aan deze arbeidskrachten toeneemt als de economie weer aantrekt.
Meer mensen aan het werk
De laatste optie om structurele arbeidstekorten te bestrijden ligt in het verhogen van de arbeidsparticipatie van de Nederlandse beroepsbevolking zelf. Hiermee keren we terug naar het rapport van de Commissie Bakker. Die wilde destijds de arbeidsparticipatie laten toenemen van bijna 70 procent in 2008 naar 80 procent in 2016. Deze ambitie heeft gefaald, zo blijkt uit onderstaande grafiek. Wellicht is hier daarom dan ook het meeste te halen. Hoe kan het bijvoorbeeld voor vrouwen aantrekkelijker worden gemaakt om meer uren per week te gaan werken of niet te stoppen met werken na de komst van kinderen? Welke fiscale stimuli zijn er om werknemers te laten doorwerken na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd? Corona heeft er in ieder geval voor gezorgd dat de werkeloosheid toeneemt en de arbeidsparticipatie onder druk staat.
