‘Bereid je voor op een oorlog’, tekent de Zweedse pers medio januari op uit de mond van twee hoge defensiebazen. Voormalig commandant landstrijdkrachten Mart de Kruif stelt in RTL Nieuws: ‘Poetin luistert niet naar rede, alleen naar macht.’ Conclusie: Europa moet zijn productie van wapens en munitie snel opvoeren. De vraag is of elk EU-land dan in eigen tanks en straaljagers moet investeren. Of is het zaak dat Brussel de Europese defensie-industrie stroomlijnt, desnoods ten koste van een beetje nationale soevereiniteit? Vertegenwoordigers van de Nederlandse defensie-industrie erkennen de noodzaak van Europese samenwerking, maar denken dat nationale belangen zullen prevaleren. Versnellen kan, mits het eindelijk eens is afgelopen met het consumentengedrag van de Nederlandse Defensie-organisatie.
– Het wordt moeilijk heel Europa achter een Europees leger te krijgen en te houden.
– ‘Laat je de voorwaarde van compensatieorders varen, dan zullen de oem’ers hun supplychains vooral in eigen land invullen.’
– ‘We zijn momenteel niet in staat de eigen landsgrenzen te verdedigen.’
– ‘Defensie moet zich meer gaan opstellen als investeerder en partner van de industrie.’
‘Idealiter investeert je het geld van de Europese belastingbetaler bij de beste industriële specialisten, ongeacht het land waarin die zijn gevestigd. Maar er zijn landen die uit nationalisme daar niet zomaar in zullen meegaan’, stelt Arno Bouwmeester van Nedinsco. Foto: Nedinsco
‘Op basis van meedoen aan een aanbesteding krijg je echt geen bankkrediet’
De politieke steun in de VS voor Oekraïne in zijn oorlog tegen de Russen neemt af. Arno Bouwmeester, ceo van defensiebedrijf Nedinsco in Venlo, ziet het als het zoveelste signaal dat de Amerikanen zich militair geleidelijk terugtrekken uit Europa. ‘Want ze zien niet langer Rusland maar China als veruit de grootste dreiging, economisch en militair. Trump riep het misschien het hardst, maar ook al voor zijn presidentschap drongen de VS er steeds harder op aan dat de Europese NAVO-lidstaten hun defensiebudgetten ophoogden naar 2 procent van hun bruto binnenlands product, conform de in 2014 gemaakte afspraken. En dat is inmiddels in veel landen gebeurd.’ In 2022 werd er volgens het Europese Defensieagentschap met 240 miljard euro 6 procent meer aan defensie gespendeerd dat het jaar ervoor. Europa gaat dus na bijna tachtig jaar (steeds meer) zelf voor zijn verdediging zorgen.
Niet één Europa
Maar ook al worden nu de centen vrijgemaakt voor een Europese defensie, daarmee is die nog geen realiteit. Bouwmeester schat in dat, in geval van een acute dreiging van Rusland, het moeilijk wordt heel Europa achter een Europees leger te krijgen en te houden. ‘Landen als Hongarije en Tsjechië kiezen nu al hun eigen koers tegenover Rusland.’ En ook om economische redenen is een Europese defensie verre van gemakkelijk te realiseren, aldus de Nedinsco-directeur. ‘Idealiter investeert zo’n leger het geld van de Europese belastingbetaler bij de beste industriële specialisten, ongeacht het land waarin die zijn gevestigd. Maar er zijn landen – ik noem ze liever niet bij naam – die uit nationalisme daar niet zomaar in zullen meegaan. Zij gaan louter voor de eigen suppliers. Er is niet één Europa. Laat je de voorwaarde van compensatieorders varen, dan zullen de oem’ers – de bouwers van tanks, kanonnen, fregatten, straaljagers en dergelijke – hun supplychains vooral in eigen land invullen. Orders komen dan dus vooral terecht in landen met oem’ers, zoals Frankrijk, Duitsland en Zweden.’
Compensatie behouden
Nederland beschikt niet over dergelijke oem’ers, dus blijft compenseren essentieel voor de Nederlandse defensie-industrie, stelt Bouwmeester. Maar wel efficiënter en effectiever dan momenteel gebeurt. ‘Nu zijn er tal van typen tanks in Europa die allemaal moeten worden ontwikkeld en onderhouden, waarvoor spare parts op voorraad moeten worden gehouden. Kies voor één standaard en cluster daartoe orders, maar compenseer wel. Stel Nederland koopt samen met Denemarken, België en Oostenrijk duizend Leopards in bij het Duitse Krauss-Maffei Wegmann, waarbij wij 10 procent van het budget voor onze rekening nemen. Dan moet 10 procent van die tanks worden besteed bij Nederlandse specialisten. En in geval wij niet over relevante specialisten beschikken, dan moet dat worden gecompenseerd via andere orders waarvoor wij de specialisten wél hebben.’
‘Kies voor één standaard en cluster daartoe orders, maar compenseer wel’
Voorwaarde daarbij is wat hem betreft dat die specialisten betrokken zijn bij het hele programma, gedurende de gehele levensduur. ‘Zoals GKN Fokker Landing Gear nu de onderdelen levert voor het volledige volume aan F35’s, aan alle landen die met deze straaljagers vliegen. Leveranciers kunnen zich dan echt ontwikkelen tot sterke specialisten. Het F35-programma is een voorbeeld van hoe Europese defensieprogramma’s kunnen worden opgebouwd.’
Defensie, in casu de Nederlandse overheid, moet zich meer gaan opstellen als investeerder en partner van de industrie, aldus Hans Huigen. Foto: NIDV
Oorlogsindustrie opbouwen?
Nu de geopolitieke spanningen wereldwijd oplopen, wordt in de media gepleit voor de opbouw van een heuse Europese oorlogsindustrie. Een industrie die over een lange periode mensen en middelen stand-by en up-to-date houdt. Bouwmeester vindt dat niet realistisch. ‘Producerende bedrijven zijn niet in staat – ook niet tegen betaling – over een lange periode mensen en productiecapaciteit up-to-date te houden; mensen willen wat doen, anders lopen ze weg. Ook een oorlogsindustrie heeft concrete orders nodig. Dan zorgen de bedrijven dat het voor elkaar komt. Dan laat je het kapitalisme zijn werk doen.’
Medio november werd bekend dat het ministerie van Defensie broedt op mogelijkheden om tijdelijk bij te springen als defensiebedrijven problemen ondervinden bij de financiering van hun ondernemingsactiviteiten. Een van de manieren is het instellen van een garantiefonds waaruit een bedrijf alvast zijn productie voor bijvoorbeeld wapens of munitie kan opschalen, ook al heeft het nog geen getekende order. ‘In plaats van dat je als bedrijf eerst een contract afsluit met een afnemer, kijken we nu hoe je als bedrijf eerder kunt gaan produceren door bij wijze van spreken aan de voorkant met garantstellingen te werken. De overheid staat dan garant. Later kan een bedrijf een contract met de afnemer sluiten’, aldus demissionair minister van Defensie Kajsa Ollongren in het FD.
Inschrijven: hoge risico’s
Bouwmeester staat in beginsel positief tegenover zo’n fonds. ‘In de basis een goed idee, maar het hangt af van de precieze uitwerking.’ Hij is momenteel als leverancier van optronische masten (periscopen voorzien van camera’s in plaats van spiegels) betrokken bij de inschrijvingen van het Duitse ThyssenKrupp Marine Systems en van het Zweeds-Nederlandse Saab Damen op de aanbesteding door de Nederlandse Defensie-organisatie van de ontwikkeling en bouw van vier onderzeeërs, een klus van 6 miljard euro. ‘Dat zijn zeer uitgebreide trajecten waarin de inschrijvers vele miljoenen euro’s moeten investeren. Dit zijn voor de aanbieders forse investeringen met hoge risico’s’, aldus Bouwmeester. De vraag of de afvallers uit zo’n fonds zouden moeten worden gecompenseerd, kan hij ‘gezien de politieke gevoeligheid’ niet beantwoorden.
De 1-daagse masterclass vindt opnieuw plaats op woensdag 17 april en donderdag 3 oktober 2024. Aanmelden en informatie.
Geen consumentengedrag
Hans Huigen, directeur van de Stichting Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid in Den Haag, voelt de urgentie van het opschalen door de defensie-industrie evenzeer. ‘De VS verleggen hun focus steeds meer van Europa naar Zuidoost-Azië. Daar komt nu de spanning in het Midden-Oosten nog bij. De Europese landen moeten qua defensie dus steeds meer zelf de broek ophouden. Laten we wel wezen: Nederland doet dan niets meer dan de plicht vastgelegd in onze Grondwet: het verdedigen van de eigen landsgrenzen. Daartoe zijn we momenteel niet in staat. Reden om in Nederland nu snel door te pakken.’
‘Veel Nederlandse bedrijven kunnen uitstekend acteren als toeleverancier van grote Europese oem’ers’
Die haast moet echter niet worden gemaakt door een Defensie-organisatie die zich blijft opstellen als consument van de industrie. ‘De relatie van Defensie met de industrie is die van een consument met een producent. Defensie heeft een behoefte, zet vervolgens een – altijd langdurige – Europese aanbesteding in gang en kiest dan voor de aanbieder met het beste product tegen de laagst mogelijk prijs. Ongeacht of dat een Nederlandse partij is of niet. Gedurende dat traject moeten de betrokken bedrijven wel zelf alles voorfinancieren, terwijl je op basis van meedoen aan een aanbesteding echt geen bankkrediet krijgt. Als je wilt dat ook de Nederlandse industrie gaat opschalen, gaat dat zo niet werken.’
Revolving fund
Defensie, in casu de Nederlandse overheid, moet zich meer gaan opstellen als investeerder en partner van de industrie, aldus Huigen: ‘De investeringen moeten zich dan onder meer richten op die zaken waar we internationaal sterk in zijn. Denk aan optomechatronica, fijnmechanica, optische systemen, laser-satellietcommunicatie en ICT. Technologieën veelal in de eerste plaats ontwikkeld voor de civiele markt, maar ook heel relevant voor de militaire. Met de clusters van bedrijven en kennisinstellingen rond die technologieën moet de overheid samen optrekken, als investeerder. Op basis van de behoefte van Defensie op de lange termijn. Dat vraagt ook samenwerking en afstemming met ministeries als EZK en Financiën. Zoals bijvoorbeeld gedaan is rond de ontwikkeling en bouw van de F35. Daarvoor heeft de overheid samen met bedrijven een revolving fund ingericht. Bedrijven die aan dat programma deelnemen, betalen uit de omzet die ze erin draaien terug aan het fonds. Dat is een van de manieren om te bouwen aan het defensie-ecosysteem dat Nederland nodig heeft.’
Europees denken
Hoe groot een defensie-investeringsfonds precies zou moeten zijn, kan Huigen niet zeggen: ‘Maar de omvang zegt natuurlijk wel alles over de ambitie en de bereidheid bij Defensie om van houding te veranderen en de steun daarvoor vanuit de overheid.’
Huigen houdt in zijn betoog de blik primair gericht op de belangen van de eigen Nederlandse industrie. Hij onderschrijft dat er meer Europees moet worden samengewerkt om uitwisselbaarheid en interoperabiliteit van de defensie-assets van de verschillende landen te vergroten. Ook erkent hij dat – Europees gedacht – veel meer naar de kwaliteit van industriële leveranciers moet worden gekeken dan naar hun nationaliteit. ‘Maar ook op Europees niveau kunnen veel Nederlandse bedrijven uitstekend acteren als toeleverancier van grote Europese oem’ers. Daarnaast moeten we zorgen voor eigen strategische sterktes, bepaalde eigen kritieke technologieën waarvoor het buitenland van ons afhankelijk is. Zodat we over en weer wat hebben uit te ruilen.’
Link magazine februari/maart 2024 Thema: Verdienmodel van de toekomst voor de BV Nederland. Lees Link magazine digitaal of vraag een exemplaar op bij mireille.vanginkel@linkmagazine.nl
Geen beweging in Den Haag
Het sentiment om Defensie te laten transformeren van consument van de industrie naar investeerder en partner van de sector leeft in politiek Den Haag, constateert de NIDV-directeur. ‘Maar voor het bijpassende defensie-industriebeleid incluis regelgeving, budgetteringssystemen en garantiestellingen zie ik binnen de betrokken ministeries nog maar beperkt openingen.’
De eerste concrete stappen worden wel genomen in Brussel. Medio januari heeft de Europese Commissie haar Defense Equity Facility gelanceerd met daarin 175 miljoen euro. Durfinvesteerders en private-equityfondsen kunnen hieruit putten voor investeringen in technologieën die duidelijk ook een militaire rol kunnen spelen. En vorig jaar zomer trad de Act in Support of Ammunition Production al in werking. Daarmee kwam 500 miljoen euro vrij om de productiecapaciteit van de Europese wapenindustrie op te schalen. In Nederland beperkte demissionair minister Kajsa Ollongren van Defensie zich vooralsnog tot de mededeling dat een garantiefonds als optie ‘op tafel ligt’.
TNO wil Nederlandse krijgsmacht als launching customer
In het rapport ‘Hightechindustrie 2040’ zet TNO uiteen dat Nederland moet focussen op die technologieën waarin het reeds sterk is, die flink bijdragen aan het toekomstig verdienvermogen van Nederland én die voorzien in grote maatschappelijke behoeften. Een van die behoeften is veiligheid. Door de geopolitieke ontwikkelingen van de afgelopen jaren zijn Europa en Nederland voor veiligheid in toenemende mate op zichzelf aangewezen. ‘De investeringen in defensie nemen inmiddels sterk toe. Hierdoor ontstaat nieuwe Europese bedrijvigheid met waardeketens die hoogtechnologische apparaten en productieapparatuur gaan produceren die een cruciale rol zullen spelen bij het aangaan van de uitdagingen op het gebied van defensie en veiligheid’, stelt TNO.
Daardoor ontstaan er voor de Nederlandse hightech industrie kansen op het ontwikkelen van baanbrekend materieel op het snijvlak van defensie en veiligheid, aldus het rapport. ‘Denk aan satellieten (lasersatellietcommunicatie, nanosatellieten), next-gen sensoren (geavanceerde radar, akoestische sensoren, sensoren voor UAV, nanosensoren), robots en autonome systemen (voor operationele en/of logistieke toepassingen), geïntegreerde informatiesystemen (sensor, wapen, commando) en wapens (raketten, wapens met hoge energie).’
Voorts constateert TNO dat een groot deel van de defensie-industrie wordt gedreven door nationale belangen. ‘De Nederlandse krijgsmacht is klein en Nederland beschikt behoudens Thales, Airbus D&S en Damen niet over grote relevante oem’ers.’ Nodig zijn daarom:
- maximale aansluiting op Europese defensieplannen, -organisaties en -fondsen (EDF, PESCO, EDA) die de Europese defensiemarkt helpen ontsluiten
- bruggenhoofden (technologie, markt, experts) voor nieuwe domeinen (lasersatellietcommunicatie) die Nederlandse bedrijven kunnen uitbouwen, vooral op het gebied van ‘dual use’ technologie
- de Nederlandse krijgsmacht als investeerder en launching customer voor belangrijke technologieën.
