Managers doen hun werk beter als ze af en toe wat wijsheid tanken en aan zelfreflectie doen. Maar ja, geen tijd, kan niet, komt ooit nog wel, klinkt het. Sommigen pakken dat anders aan, en doen een leiderschapsprogramma, gaan op pelgrimage of nemen rigoureus een sabbatical. Dat werpt zijn vruchten af. Wie geen tijd heeft, kan tijd maken. Een minuut of tien mediteren op een dag doet al wonderen.
Stilstand is vooruitgang
Ceo Erwin Hissink van Kinkelder Saw Blade Group in Zevenaar (380 medewerkers), wereldspeler op het gebied van industriële cirkelzaagbladen, vertrok recentelijk ‘zomaar’ een week naar San Francisco. ‘Waarom ben ik dit programma in hemelsnaam gaan doen? Ik ben al zo vaak weg van mijn bedrijf’, peinsde hij toch weer even. Hissink neemt deel aan de Global Innovation Leadership Course van vijf maanden. Dat is een internationaal executiveprogramma van Comenius in Leusden voor managers die ‘inspiratie, richting en best practices zoeken om hun koers te bepalen in deze complexe en soms verwarrende wereld’ en die de harde noodzaak zien van nieuwe manieren van denken en organiseren. ‘Een tijdreis naar de toekomst’, noemt Comenius het.
‘Wie voortdurend zelf aan het woord is in een vergadering, hoort niks’
De deelnemers hebben bijzondere bijeenkomsten in innovatiehubs als Eindhoven, San Francisco, Silicon Valley en Shanghai. Hissink: ‘Tsja, het blijft lastig om tijd te nemen voor dit soort zaken. De waan van de dag is te vaak leidend. Maar wil je met je bedrijf overleven, dan moet je desondanks proberen om af en toe uit die dagelijkse gang van zaken te stappen. Ik wil weten hoe ik – en daarmee mijn bedrijf – optimaal kan acteren in een steeds veranderende markt. Dat uitwisselen van ideeën met ondernemers uit compleet verschillende sectoren is zo boeiend.’
Disruptief
Het ‘global’ van de course spreekt Hissink aan: Kinkelder exporteert 95 procent van zijn producten naar zo’n tachtig landen. En goed leiderschap en aandacht voor innovatie noemt hij cruciaal. In de VS was de groep onder meer te gast op de universiteiten van Stanford en Berkeley: wat zijn de technologieën van de toekomst, hoe manage je disrupties, wat kan een bedrijf met alle maatschappelijke uitdagingen? ‘Als ik dan eenmaal in het vliegtuig zit, zijn de twijfels snel weg. Veel ondernemers gunnen zich de tijd niet voor zo’n programma. De werkdruk is natuurlijk hoog. Maar dit is avontuur, dit is openstaan voor het onbekende. Ik neem tijd voor zelfreflectie en denk na over mijn kernwaarden.’ Grote veranderingen in het bedrijfsleven blijven lastig, weet hij inmiddels uit ervaring. ‘Mensen houden het vaak liever bij het oude. Ik wil mijn bedrijf en mijn medewerkers in het veranderingsproces meekrijgen. Daarom probeer mezelf continu te ontwikkelen.’
Zelfverkenning
Bijna een kwart eeuw organiseert Comenius (‘Voor wie alles al denkt te weten’) programma’s voor visie- en leiderschapsontwikkeling. Vrijplaats Comenius, gelieerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, laat leiders reflecteren op ‘het veilige en bekende en het ongemakkelijke en vreemde’. Waartoe zijn wij op aarde, is een vraag die binnen de leergangen graag gesteld wordt. Of nog zo eentje: ‘Zorg je wel goed voor je ziel?’, zegt directeur Pieter-Matthijs Gijsbers. ‘We willen drukbezette bestuurders en executives op gezette tijden uit hun werk laten stappen en aan zelfverkenning laten doen.’ Waarom doen ze wat ze doen, doen ze het effectief, hebben ze er plezier in, hoe ‘organiseren’ ze hun gevoel? Gijsbers: ‘Mensen leren vaak beter luisteren. Ceo’s die voortdurend zelf aan het woord zijn in vergaderingen, horen niks. Wie spreekt, vertelt wat hij al weet. Ben je nieuwsgierig naar de ander, naar het nieuwe? Dat zijn heel basale vragen, met invloed op je zakelijke en persoonlijke leven. ‘
Pelgrimeren in de bossen
Gijsbers woont in Beek-Ubbergen en heeft een opvallend project bedacht. In zijn achtertuin loopt de Walk of Wisdom, een eigentijdse pelgrimsroute van 136 kilometer vanuit Nijmegen (zie kader). ‘Een prachtig initiatief. Ik ben zelf ook een verwoed pelgrim, wie niet in zijn leven? Bij Comenius gaan managers tot nu toe vooral figuurlijk met elkaar op pelgrimage.’ Hij bedacht een combinatie: laat een groep managers samen over de pelgrimsroute lopen en bied hun een pelgrimage vol ontmoetingen. De route staat vast. Maar op een bepaald punt sluit bijvoorbeeld de rector van de Radboud Universiteit aan voor een gesprek, op een ander punt zingt een koor een diepzinnig lied, elders is een meditatie op het Waalstrand. Een pilot met een woningcorporatie is gaande. ‘Misschien laten we de deelnemers ook eens een stuk helemaal alleen lopen om hun zonden te overdenken’, lacht Pieter-Matthijs Gijsbers. ‘Pelgrimeren moet je eigenlijk alleen doen.’
Zelf pelgrimeerde hij ooit in Israël. Hij had het ambitieuze plan om van Eilat naar Libanon te lopen, maar liet dat al snel los. Toeval bepaalde zijn verdere route. Hij ging op pad zonder te weten wie hij zou ontmoeten en waar hij ’s avonds zou eindigen. Die vrijheid ervaren, het tempo vertragen: louterend noemt hij het. ‘Stel dat je in je manier van managen ook die ruimte kunt inbouwen. Oké, doelen halen is belangrijk voor een onderneming, maar er is ook zoiets als afstand nemen, loslaten, overdenken. Dat is voor veel mensen een enorme ontdekking. Het geeft energie.’ Pelgrims lopen in een natuurlijk tempo met de neus naar voren. Een mooie metafoor, vindt Gijsbers: ‘Het is verdergaan op je pad en dingen achterlaten. Al kun je altijd even teruggaan en een stuk opnieuw lopen.’
Wandelen als way of life
‘Zo, en nu ga je zeker de Kilimanjaro beklimmen’, zeiden mensen tegen duurzaam ondernemer Ivo van Zuidam, toen hij aankondigde dat hij een sabbatical ging houden. Van Zuidam studeerde werktuigbouwkunde en bedrijfskunde, werkte in de automotive en bij organisatieadviesbureau Accenture, zette met een partner First Consulting op en verkocht zijn aandeel in 2016. Het bedrijf was groot en succesvol, maar de waan van de dag slokte hem op. Die Kilimanjaro in Tanzania trok hem helemaal niet. Hij wilde bij zijn gezin zijn, niets hoeven, afstand nemen, wijsheid opdoen. Hij volgde cursussen architectuur, filosofie en natuurkunde en zat een week in een klooster. Ook Van Zuidam woont in de buurt van Nijmegen en liep de Walk of Wisdom, deels alleen, deels met anderen. ‘Ik ben me diepgaand in wandelen en de goede effecten ervan gaan inlezen. Het is een way of life geworden.’
Langzamerhand ontstonden plannen voor nieuwe ondernemingen, met als absolute randvoorwaarde het behoud van een goede werk-privébalans. ‘Ik wil kennis overdragen, ik ben goed in nieuwe business ontwikkelen en weet hoe ik bedrijven door onstuimige groeifasen heen moet loodsen. Daarom begeleid ik nu ondernemers en managers.’ En opmerkelijk: Van Zuidam neemt ook zijn klanten mee de bossen in. ‘Eén-op-één. Het is voor velen een openbaring, ze komen in dikke auto’s aanrijden, en voelen in de loop van de dag dat er ruimte in hun hoofd komt. Ze kunnen met meer afstand naar zichzelf en hun organisatie kijken en gaan met glasheldere inzichten terug. Stilstand is vooruitgang, dat idee.’
Emotioneel brein
Van Zuidam vertelt over de amygdala in het oudste deel van onze hersenen. Dat ‘emotionele brein’ staat de hele dag aan en heeft te maken met waakzaamheid, stress, angst en niet meer kunnen ontspannen. ‘Managers willen alles weten, alles doen, ze vergaderen de hele dag. Ga de natuur in en de wijsheid komt vanzelf. Vaak zijn het uiterst rationele mensen die ik begeleid, maar er heeft nog nooit iemand gezegd dat dat wandelen waardeloos is.’
Een kleine twee jaar geleden zette Van Zuidam het Humboldt Huis op, een netwerk van experts. ‘Humboldt’ staat symbool voor ondernemerschap, verbeelding en het bieden van compleet andere perspectieven op strategische vraagstukken. En onlangs richtte hij samen met twee zakenpartners TOM op. TOM levert technisch operationeel management, direct inzetbaar voor de energietransitie. Winstmaximalisatie boeit hem totaal niet meer. ‘Ik wil creëren, inspireren. Als je enkel economische belangen najaagt, gaan we met zijn allen ten onder.’
Laurens Guelen
Doen, doen, doen
Laurens Guelen, manager continuous improvement bij FrieslandCampina Coöperatieve Zaken, zoekt het ook steeds meer in innerlijke balans. Hij zet binnen FrieslandCampina projecten op om leaner te werken, broodnodig in steeds veranderende markten. Iedereen staat continu in de modus ‘doen, doen, doen’, ervaart hij. Hij ziet collega’s om zich heen met stress- en gezondheidsklachten die ’s avonds en in het weekend toch vrolijk doorwerken. ‘Vroeger nam ik letterlijk stapels papier mee naar huis. Nu is de verleiding groot om online door te gaan, dat kan altijd en overal. Natuurlijk is het goed dat de dingen gebeuren. Maar compleet gefocust zijn op werk is niet slim op den duur.’
Over een paar jaar wil hij ergens vanuit Portugal in een maand tijd iets van 600 kilometer lopen en in pelgrimsstad Santiago de Compostela eindigen. En ook hij heeft het startpakket van de Walk of Wisdom bij Nijmegen aangeschaft en loopt die route alvast als goede oefening. ‘Het mooie van een pelgrimage is het teruggeworpen worden op jezelf. Het is ontdekken, doorgaan, zelf dingen oplossen. Ik ervaar het als zeer verrijkend.’
Tornado
Guelen mediteert dagelijks een minuut of tien. En als er iets lastigs speelt, dan juist nog wat langer. Hij doet af en toe mee aan een stilteweekend. Het heeft hem rustiger gemaakt, hij kan meer afstand nemen. Hij trekt de vergelijking met een tornado. ‘In de kern daarvan is het windstil, en kun je kijken wat er aan de hand is om je heen. Aan de randen van de tornado raas je alleen maar mee. Die andere manier van kijken helpt me in mijn werk: mijn collega’s en het bedrijf worden daar eveneens beter van.’ Hij zoekt ook wijsheid in boeken, en noemt bijvoorbeeld de bestseller ‘Kom hier dat ik u kus’ van Griet Op de Beeck. Dat boek gaf hem meer kijk op zijn plek in zijn familiesysteem en wat zo’n plek in iemands leven doet. ‘Mijn valkuil is mijn enorme betrokkenheid, ik loop andere mensen soms voor de voeten. Ik snap nu beter waar mijn bevlogenheid vandaan komt. Traditionele managementboeken en -trainingen gaan vooral over cognitieve aspecten, dat is de bovenkant van de ijsberg, het gaat erom wat onder water zit. Je kunt wijsheid overal vinden.’
Eigentijds pelgrimeren
Pelgrimsroute Walk of Wisdom (136 kilometer) leidt door een gevarieerd landschap met on-Nederlandse hoogteverschillen. Het grootste deel is onverhard. Vertrek- en eindpunt is Nijmegen. Ieder loopt de tocht op eigen wijze: in een aantal dagen achtereen, in maandelijkse etappes, alleen, in een groep. Het liefst met telefoon en internet uit. De route bestaat vier jaar. Inmiddels hebben al zo’n 4.000 mensen een startpakket aangeschaft. De Walk of Wisdom won onlangs de publieksprijs in de wedstrijd ‘Maak Gelderland mooier: de Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit 2018’ van de provincie Gelderland.
