Leeftijd (on)belangrijk: Doet en denkt een jonge ondernemer anders dan een oudere collega? Verschillen ze in de keuzes die ze maken? Waar twijfelen ze over als het gaat om bijvoorbeeld focus, innovatie, productie, financiering of hr? Link Magazine zet twee generaties om tafel.
Lumicks en Technobis vinden elkaar op flexibiliteit en mee-investeren.
‘Weet je wat het is’, zegt Olivier Heyning (36), ceo en co-founder van Lumicks, halverwege het gesprek met Pim Kat (59), ceo en oprichter van Technobis. ‘Ondernemerschap is generatieloos. Het klikt tussen ons omdat we eigenschappen in elkaar herkennen.’ Leeftijd speelt geen rol, hier zitten twee ware ondernemers aan tafel. Pragmatisch, duidelijk, open en met visie.
Olivier Heyning: ‘Tussen Technobis en Lumicks is het snel gegaan. Begin vorig jaar raakten we in gesprek over sourcing en productie van onze microscopen door Technobis. We hebben concurrenten bekeken, maar met jullie was er een klik. Anderen kwamen met dikke plannen, grote delegaties, eindeloos overleg. Technobis was het meest flexibel en wilde mee-investeren. Wellicht namen we beiden een groot risico, maar het vertrouwen was er.’ Pim Kat: ‘Jij gelooft in het product en in jezelf en je gaat ervoor. De meeste ondernemers met wie ik goed overweg kan, zijn zo.’
Pim Kat richtte Technobis een jaar of twintig geleden op. Hij was toen net iets ouder dan starter Olivier Heyning nu. Beiden begonnen min of meer bij toeval. Kat had een prima researchbaan bij Hoogovens. Maar toen het slecht ging, werd hij samen met zijn researchassistent uitgeleend aan machinefabrieken met complexe technologische problemen. ‘Dit kunnen we ook voor onszelf gaan doen’, bedachten ze. Een bedrijf uit België bestelde wonderbaarlijk genoeg meteen vijftig machines bij system supplier Technobis. Op 1 april 1996 begonnen ze ‘als idioten’ te bouwen.
Heyning had tot twee jaar geleden een directeursfunctie bij microscopengigant FEI in Eindhoven. Hij raakte in gesprek met een onderzoeker bij de Vrije Universiteit, waar twee 
hoogleraren al jaren werkten aan een ingenieuze microscoop (zie kader). Elders hadden wetenschappers hun tanden erop stuk gebeten, in Amsterdam was het gelukt. Zou het mogelijk zijn om er een bedrijf van te maken? Heyning dacht in de avonduren met de onderzoeker mee over een businesscase. Ze vroegen aan klanten – academische instituten – via de Voice of Customer-methode welke toepassingen zij zagen, wat hun eisen waren en hoeveel ze wilden betalen. Voorjaar 2014 werd Lumicks opgericht, niet veel later gaf Heyning alles bij FEI op. Het avontuur lokte, lange tijd zag hij van salaris af. Pas halverwege 2015 ontving Lumicks de eerste twee echte orders.
Pijpenlaatje
Olivier Heyning: ‘Daar zaten we dan, de Ph.D. met zijn sterk inhoudelijke expertise en ik, het was wennen om zo één-op-één samen te werken. De hoogleraren dachten mee, de vercommercialisering moest nog beginnen. Het was een beslissing op gevoel, maar ik heb nooit spijt gehad. Als je gemaakt bent om zoiets risicovols te doen, zit spijt niet in je genen.’
Pim Kat: ‘Dat herken ik. Ondernemer ben je, of niet. Ik begon met mijn medewerker in een oude caravanstalling. Nu zitten we in een hypermodern gebouw op het Energy Innovation Park in Alkmaar. Bij Hoogovens was research lange tijd: ‘Verzin iets briljants en geld speelt geen rol.’ Ineens moesten we ons eigen salaris bij elkaar zien te krijgen. Zelfs op momenten dat het bijna mis ging afgelopen twintig jaar, had ik nooit spijt. Ik had het niet willen missen.’
Op koers raken
Olivier Heyning: ‘Hoe wist je welke kant je op wilde?’
Pim Kat: ‘We hebben van alles gedaan, maar altijd met fotonica, optica, thermische beheersing of fijnmechanica. Een bedrijf moet een bepaald imago uitstralen. Als je afwijkt van je koers, kun je dat ineens kwijt zijn. Daarom hebben we wel eens opdrachten afgeslagen. Dat heeft soms moeilijke tijden opgeleverd. Het ene moment namen we tien man aan, dan weer moest plotseling een kwart vertrekken. Voorbeeld: we hebben ooit ingezet op zonnecellen. Een spin-off van ECN had een procédé ontwikkeld om silicium meteen dun te gieten. De wereldmarkt leek open te liggen, we investeerden mee voor een half miljoen. En de markt stortte in. Het is steeds nieuwe dingen zoeken en opstarten, sommige lukken wel, andere niet. Wij zijn continu aan het improviseren. Jij begon met een product dat al sterk gedefinieerd is, bij jou ligt die koers veel meer vast, lijkt me.’
Pim Kat van Technobis tegen Olivier Heyning: ‘Wat ik mooi vind om te zien, is hoe jij gewaagde stappen zet.’
Olivier Heyning: ‘De focus lijkt heel duidelijk, maar er zijn ontelbaar veel beslissingen te nemen. Ik moet bijvoorbeeld continu bedenken wat we níet gaan doen. We hebben inmiddels acht Ph.D.’s in dienst en die zitten vol briljante ideeën, maar dat is destructief als je iets gedaan wilt krijgen. Ik ben steeds aan het sturen om uitgevoerd te krijgen wat gepland en afgesproken is. Het staat haaks op universitaire research, waar mensen de hele dag zo open-minded mogelijk moeten zijn. Ik kwam bij FEI uit een bedrijfscontext. Het is voor mij een grote uitdaging geweest. Mensen veranderen is niet eenvoudig, maar ik ben wel eindverantwoordelijk als ceo.’
Groeistuip
Pim Kat: ‘Bij mij zit pionieren nog steeds sterk in mijn aard. Technobis Fibre Optic Sensing Systems doet nu dingen die de hele wereld niet kan, dat vind ik geweldig. Ik trek daar de 
r&d grotendeels zelf. Met Technobis Mechatronics ben ik niet dagelijks inhoudelijk bezig. Mijn managers kunnen veel beter een volwassen bedrijf leiden. Tegelijkertijd zie ik dat we door die fibertak nu groot gaan worden. We lijken nu eindelijk gevonden te hebben waar we ons ei kwijt kunnen en langdurig omzet gaan halen. We zitten in een groeistuip en gaan de komende jaren van veertig naar tweehonderd man. Dan krijg je steeds meer personeelstoestanden, over pijntjes, auto’s van de zaak, salaris. We moeten kijken hoe we dat gaan doen, want aan zoveel mensen ga ik niet meer leiding geven. Pionieren zonder te weten waar het heengaat of uitkomt, vind ik het leukste.’
Olivier Heyning (Lumicks): ‘Linksom of rechtsom, we gáán die microscoop tot een succes maken.’
Olivier Heyning: ‘Jij zoekt continu nieuwe markten. Dat zie ik mezelf minder doen. Mijn kracht is dat sterke focussen. Natuurlijk stel ik mijn plannen bij, maar helemaal van business veranderen, dat doe ik niet. Al die zijwegen begaan wij minder.’
Pim Kat (Technobis): ‘Ik zou me helemaal te pletter vervelen in voorspelbare markten, maar ik heb wel steeds meer het besef gekregen dat dingen afmoeten en verkocht moeten worden.’
Pim Kat: ‘De omstandigheden dwingen je als ondernemer soms toch om switches te maken. Iets afmaken is bij ons net zo goed een crime als bij jullie, met al die slimme mensen met superideeën. Als we niet uitkijken, blijven we ook bij Technobis een hoop geld investeren in ontwikkeling en gaan we nooit wat verdienen. Voor onze fiberactiviteiten nemen we nu projectleiders aan die strak gaan plannen.’
Kapitaal zoeken
Olivier Heyning: ‘Tussen Technobis en Lumicks is het snel gegaan. Februari 2015 raakten we in gesprek, augustus 2015 lag er een contract. Voor de kerst had het Duitse Max Planck Instituut, onze gedroomde launching customer, zijn systeem. We hebben samen gas gegeven.’
Pim Kat: ‘Wat ik mooi vind om te zien, is hoe jij gewaagde stappen zet, je gelooft in het product en in jezelf en je gaat ervoor. De meeste ondernemers met wie ik goed overweg kan, zijn zo. Nu zal je financieringsrondes moeten doen. Kijk uit met wie je gaat praten. Venture capitalists kunnen prachtige bedrijven met goede kansen echt kapot maken. Steeds maar financieel verantwoorden mag niet de overhand nemen. Het gaat mij nooit om cijfertjes, maar om maken wat een ander niet kan.’
Olivier Heyning: ‘We hebben nog geen extern kapitaal, alleen aandelen bij onze eigen mensen. We hebben zelfs wat winst en dat is bijzonder voor zo’n eerste jaar. Maar onze burn rate stijgt enorm met inmiddels twintig mensen. We willen doorgroeien, uitbreiden en professionaliseren. Geïnteresseerde investeerders zijn er genoeg, maar we geven inderdaad ook vrijheid weg.’
Pim Kat: ‘We hebben nu alleen nog private investeerders. Ik heb grote fondsen gehad, maar ben diep teleurgesteld geraakt in hoe financiële mensen denken. Af en toe ben ik op miraculeuze wijze geholpen aan geld, juist door private investors, op momenten dat ik met de rug tegen de muur stond.’
Olivier Heyning: ‘Dat doorzettingsvermogen van jou waardeer ik zeer. Een aantal keren ging het bedrijf bijna failliet, maar je blijft ondernemen en investeren. Werk vooral toe naar dat punt dat Technobis op eigen benen verder kan. Je wilt niet zelf een bedrijf van 200 man leiden. Gewoon blijven doen waar je goed in bent.’
Partners
De wetenschappelijke start-up Lumicks uit Amsterdam leverde vorig jaar zijn eerste twee systemen van een half miljoen euro elk aan het Duitse Max Planck Instituut en een nieuw 
biofysisch onderzoeksinstituut in Praag. Het gaat om de revolutionaire C-Trap (Correlative Optical Tweezers-Fluorescence Microscope) en de AFS (Acoustic Force Spectroscope) voor het real-time observeren van bijvoorbeeld dna-eiwitinteractie op moleculaire schaal. Meer inzicht in hoe moleculen onderling verbinden, is essentieel voor het begrijpen van onder meer Alzheimer en kanker. De VU-hoogleraren Gijs Wuite en Erwin Peterman ontwikkelden de prototypes voor de C-Trap, die vakblad Nature Methods in zijn top-tien van meest veelbelovende methodes van het decennium plaatste. De potentiële markt is tweehonderd miljoen euro.
De sourcing en productie voor Lumicks wordt verzorgd door Technobis uit Alkmaar. Het bedrijf heeft een speciale ruimte ingericht voor de bouw van zo’n vijf tot tien systemen per jaar. Bedrijvengroep Technobis levert hightech instrumenten, modules en optische chips aan onder meer maakindustrie, ruimtevaart en medische wereld.
