De impact van de coronacrisis plus de daaropvolgende economische malaise lijkt groot. Maar wie inlogde op de eerste digitale TalkING Industry van ING, Link Magazine en Berenschot, hoorde begin oktober – overigens net voordat Rutte de tweede lockdown aankondigde – aardig wat optimistische geluiden van de deelnemende bedrijven uit de maakindustrie. Er was maar kort tijd om elkaar over de best learnings en best practices in de afgelopen maanden te vertellen. Daarom komt er een keer een vervolg in real life. Dan kan de beloofde borrel echt gedronken worden samen.
- ‘Samenwerken in de keten is cruciaal gebleken.’
- ‘We hebben enorm veel reshoringklussen gehad afgelopen periode.’
- ‘Projecten in het buitenland afronden was soms ingewikkeld.’
- ‘Iedereen in de markt lijkt te denken: “Kom op, we moeten door”.’
- ‘De hele industrie heeft beeldbellen stevig omarmd.’
Meestal begint een TalkING Industry in een regio met een bedrijfsbezoek en gaan de deelnemers daarna aan tafel voor een goed diner en dito gesprek over actuele zaken. Nu zagen ze elkaar ruim een uur online, met een digitale nazit voor wie wilde. De oem’ers, knowledge en process suppliers waren zeer open over hun wederwaardigheden in de coronacrisis.
Directeur-eigenaar Janwillem Verschuuren van De Cromvoirtse
Janwillem Verschuuren, directeur-eigenaar van De Cromvoirtse in Oisterwijk en Nuth, leverancier van metaal op maat, vertelde wat voor hem heel goed heeft gewerkt: ‘Vanaf dag één van de lockdown zijn we scenario’s gaan bedenken: wat betekent deze crisis voor ons, wat zijn de gevolgen voor onze liquiditeit en investeringen?’ Dat geeft richting en houvast. Tegelijkertijd kwam er ook automatisch wat verlichting: leasegelden werden niet meer afgeschreven, belastingbetalingen stopgezet. Achteraf bleek dat niet nodig: De Cromvoirtse draaide afgelopen tijd een procent of tien minder dan gehoopt. Niet iets om grote zorgen om te maken, aldus Verschuuren. Hij ging ook meteen schakelen met de bank. ‘Die raakte in paniek over de zwaarste scenario’s, niet echt fijn. We wilden puur proactief onze bank benaderen over hoe het er bij ons uitzag, inclusief de diverse scenario’s en liquiditeitsoverzichten. Misschien hadden we het beter nog even voor onszelf kunnen houden. Er gingen allerlei alarmbellen af bij de bank, dat was helemaal niet nodig.’
Zo’n twintig van de zeventig medewerkers van de Cromvoirtse werkten aanvankelijk thuis. Vanaf 1 juni was iedereen weer terug op kantoor, uiteraard conform de RIVM-richtlijnen. Dat was goed voor het bedrijf, merkte Verschuuren. ‘Momenteel zijn weer meer mensen thuis aan de slag, maar bepaalde sleutelfunctionarissen blijven nu wel aanwezig. Te veel thuis was niet goed voor de productiviteit in de productiehal, de communicatie met de werkvloer gaf problemen en liep stroef, mensen gingen zelf ad hoc oplossingen bedenken voor problemen, dat was niet handig.’
Oplossingen in de keten
Ceo Anton van Limpt van Bestronics
Anton van Limpt, ceo van Bestronics in Veldhoven, specialist in hightech ontwikkeling, assemblage en productie, laat vrijwel niemand thuiswerken. Dat kan simpelweg niet. Bestronics heeft financieel weinig last van de crisis gehad en draait waarschijnlijk zelfs plus 30, 40 procent dit jaar, zei hij. ‘Dat klinkt haast bizar. Toen de lockdown kwam, heb ik mezelf een weekend opgesloten in het bedrijf en begon ook allerlei scenario’s door te rekenen. Ik ben meteen overal voorraden gaan opkopen om onze klanten te kunnen blijven bedienen.’
Best learning voor hem is dat de industrie tijdens zo’n heftige crisis oplossingen moet zoeken in de keten. Hij besprak samen met klanten alternatieven en keek met toeleveranciers naar rek in de supply chain. Aanvankelijk werden wat klantorders geannuleerd, maar ‘we hadden het geluk dat die later toch weer terugkwamen. We hebben de gehele periode volop doorgedraaid in de fabriek.’
Moderator en managing director digital & IT Joes Wigman van Berenschot
Veel bedrijven hebben in deze coronacrisis de ruimte genomen voor een heroverweging van de strategie’
‘Samenwerken in de keten is cruciaal gebleken’, benadrukt Joes Wigman, managing director digital & IT bij Berenschot, en die middag moderator van het online-gesprek. ‘Een global footprint kan aantrekkelijk zijn, zeker als je uit bent op de laagste kosten, maar juist in deze tijd blijkt dat het ook aardig wat risico’s heeft.’ Gaan reshoring en het anders inrichten van de keten een blijvend positief effect hebben, vraagt hij zich hardop af.
Bestronics is al jarenlang actief met klanten in gesprek over wel of niet productie naar een ver land brengen, reageert Van Limpt. De fabriek in Veldhoven is zeer lean ingericht. ‘Dat maakt ons concurrerend met de lagelonenlanden. Juist deze coronacrisis heeft veel oem’ers doen besluiten om productie in Nederland uit te besteden. We hebben enorm veel reshoringklussen gehad afgelopen periode, vandaar die omzetstijging.’ Reshoring zet door, weet hij zeker. Klanten die bijna zover waren om hun productie naar het buitenland te verplaatsen, kiezen alsnog voor Nederland om ellende te voorkomen. ‘Let wel, we stoppen hier al jaren effort in. Dit komt ons niet zomaar aanwaaien.’
Investeren door de crisis heen
Ceo Jos van Doren van Van Doren Engineers
Reshoring is zeker aan de orde, maar of dat nu zo extreem wordt, daaraan twijfelt Jos van Doren, ceo van Van Doren Engineers met het hoofdkantoor in Boekel (350 medewerkers). Van Doren focust op het slimmer en sneller maken van machines en productielijnen, met inzet van elektrotechniek, industriële automatisering en ICT. ‘We hebben tevens vestigingen in Slowakije en India. Toen we tien jaar geleden begonnen met schakelkasten bouwen in Slowakije, zijn we er op twee locaties in Nederland ook alleen maar méér gaan bouwen. Het is én-én, niet óf-óf.’
De lockdown heeft behoorlijke impact gehad op sites van klanten van Van Doren in bijvoorbeeld de farma en food. ‘We waren er even niet welkom. Dat kwam na een tijdje wel weer redelijk goed. Onze omzetdaling zal een procent of twaalf zijn. Klanten verschillen zeer als we kijken naar de impact op hun business en de bereidheid om door te investeren. Kijk maar naar de voedingsmiddelenindustrie versus de hightech automotive. Daarom stellen we diverse prognoses op voor volgend jaar.’
Van Doren doet ook veel in het buitenland: inbedrijfstellingen kunnen plotseling niet doorgaan, soms kleuren gebieden ineens oranje of rood. Het management besteedt vrijgekomen tijd om intern zaken aan te pakken: er wordt een fusie voorbereid van diverse vennootschappen, voortaan wordt meer in teams gedacht dan in vestigingen. Het bedrijf herschikt en investeert zich door de crisis heen.
Maar waarom blijf je dan toch deels reshoren, klinkt het tijdens de TalkING Industry. ‘Is het een geldkwestie of heb je in het buitenland ook afzetmarkten?’ Van Doren: ‘We hebben inderdaad een aantal klanten bij wie het echt om het geld gaat en we willen ook oem’ers in het buitenland bedienen. En vergeet niet: we zitten, ondanks de crisis, met een grote schaarste aan vakmensen op de Nederlandse arbeidsmarkt.’
Ceo Adriaan van den Berkhof van Van Mourik Group
Duurzaam produceren
Die eigen winkel helemaal opfrissen – wat veel horecabedrijven letterlijk deden in het voorjaar – daar herkent Adriaan van den Berkhof, ceo van Van Mourik Group in Ede, zich ook in. ‘Het is heel naar wat er rondom Covid-19 gebeurt, maar ook wij gebruiken de tijd en ruimte om alles op orde te brengen.’ Van Mourik Group verenigt bedrijven in de machine- en installatiebouw die zich op de diervoeder-, de food- en de procesindustrie richten. ‘Onze portefeuille liep, achteraf bezien, goed door. Bij de orderintake zijn er ontwikkelingen die niet zozeer met de coronacrisis te maken hebben die de investeringsbeslissingen bij onze klanten meer beïnvloeden: de discussie rondom de CO2-uitstoot en duurzaam produceren. Daarom zie we juist een stijgende behoefte aan procesoptimalisatie en aan service- en onderhoudswerk.’
Van den Berkhof herkent de onrust aan het begin van de lockdown. ‘En ook onze collega’s werkten scenario’s uit: wat willen en kunnen we wel en niet? Projecten in het buitenland afronden was soms ingewikkeld. Moeten mensen daarna wel of niet in quarantaine en hoe dan? Daar hebben we langzamerhand praktische oplossingen voor gevonden. Maar nieuwe projecten opstarten in bijvoorbeeld Groot-Brittannië, Frankrijk of Polen is en blijft voorlopig lastig.’
Managing director Geert Ketelaars van Wilting
Meeliften
Geert Ketelaars, managing director van Wilting in Eindhoven, toeleverancier van hoogwaardige mechanische onderdelen en modules voor onder meer de semiconductor, hightech en automotive industrie, heeft gemerkt dat klanten deze maanden meer (beeld)bellen dan normaal, vooral ook omdat er meer tijd is. ‘ASML is onze grootste klant. Haar fabrieken draaien op volle kracht door. Er is heel veel nieuw werk te vergeven en wij liften daar volop op mee. We hebben meer vergaderd over nieuwe productintroducties dan ooit.’
Managing director Berry van Gool van Habraken
Oem’er Habraken, leverancier van industriële naaimachines, zag zijn klantenbestand tijdelijk wat verschuiven. Het eerste halfjaar waren er genoeg opdrachten, daarna viel de automotive stil, maar kwam er meer vraag vanuit de meubelindustrie omdat veel mensen hun huis opknappen. Managing director Berry van Gool: ‘We hebben nog steeds voldoende werk, hoewel de tweede helft van het jaar wel minder goed zal uitvallen. Onze engineers kunnen niet naar Oost-Europa of Noord-Afrika om voorlichting te geven bij fabrieken. Dat doen ze nu op afstand, maar dat is geen 100 procent vervanging. Ook wij hebben de pas op de plaats gebruikt om ons beleid eens goed tegen het licht te houden. Habraken was altijd sterk productie- en productgeoriënteerd. Maar de wereld verandert snel en we moeten daarin mee. We willen meer naar buiten treden en gaan meer marketing en social media inzetten.’
Even acuut on hold
Klanten van Inspiro in Arnhem, expert in embedded softwareontwikkeling, IoT en power electronics, reageerden heel wisselend op de lockdown, vertelt Jorn Rikkers, manager projects & business development. Sommigen bleven gewoon komen, anderen zetten al hun projecten acuut on hold. ‘Die klanten zien nu wel in dat het geen optie is om het eind van de crisis af te wachten, dus opdrachten worden weer opgestart. De engineeringscapaciteit die we tijdelijk over hadden, hebben we gebruikt om projecten te versnellen of processen te verbeteren zodat we beter uit de crisis komen. We zitten nu weer op het oude orderniveau. Iedereen in de markt lijkt te denken: “Kom op, we moeten door” en komt tegelijkertijd.’
Inloggen bij de klant
Joes Wigman constateert dat door alle verhalen heen een verdergaande digitalisering speelt. Bijvoorbeeld bij commissioning elders op de wereld: voorheen was het haast ondenkbaar om dat op afstand te doen. ‘Natuurlijk, een inbedrijfstelling ter plekke is altijd prettiger’, reageert Jos van Doren, maar de hele industrie heeft beeldbellen stevig omarmd. ‘We kijken wat nog wel kan en dat is best veel: we kijken online toe en gebruiken bijvoorbeeld virtual reality tools bij inbedrijfstellingen. We hebben bovendien een QR-service ontwikkeld: de klant logt via een QR-code in met zijn pc. Wij loggen ook in en haken aan op de PLC. Zo kunnen we zaken aansturen. Heel nuttig als je niet rechtstreeks mag inloggen in de fabriek.’ Hoe zit dat dan met de veiligheid, wil Janwillem Verschuuren weten. ‘Ik heb niet graag dat mensen van buitenaf op mijn machines inloggen.’ Maar Van Doren kan niet compleet besturen, stelt Jos van Doren gerust. Het gaat niet verder dan I/O-niveau.
Verder automatiseren en digitaliseren van de productieprocessen heeft meteen ook een positief effect op de anderhalvemeterwerkvloer, realiseert Verschuuren zich. Zet meer robots in en medewerkers kunnen onderling beter afstand houden. ‘Onze vraag is steeds hoe we het werkplezier erin houden en het vervelende werk via automatisering eruit kunnen halen.’
Directeur industry ING Grootzakelijk regio Zuid-Oost Renco Kraak
Bestronics is al jaren bezig met digitalisering en robotisering, zegt Anton van Limpt. Hij krijgt ook vaak bedrijfjes met slimme ideeën en nieuwigheden over de vloer. ‘Momenteel is funding een probleem voor dat soort start-ups. Daarom doen we het nu anders: we participeren zelf in een stuk of tien start-ups. Heel verfrissend.’
Tijdig ingegrepen
Het uur zit erop. De deelnemers herkennen veel bij elkaar en zijn alleen maar nieuwsgieriger naar elkaar geworden. ‘Mooi dat veel bedrijven in deze coronacrisis de ruimte hebben genomen voor een heroverweging van de strategie of om de commercie anders in te richten’, stelt Renco Kraak, directeur industry ING Grootzakelijk regio Zuid-Oost. ‘Het leek allemaal heel heftig in het begin, maar het is of meegevallen, of er is tijdig ingegrepen’, vat Joes Wigman de verhalen samen. ‘Reshoring is duidelijk een thema, maar hoeveel het gaat opleveren is nog niet duidelijk.’
De digitale nazit begint. Geert Ketelaars van Wilting en Janwillem Verschuuren van De Cromvoirtse blijven plakken. Wie komt de crisis goed door, hebben ze het over. Bedrijven die om gaan vallen, waren pre-corona ook al zwak en krijgen nu het laatste duwtje, weten beide ondernemers.
Ketelaars: ‘Toen ik in 2008 bij Wilting aan boord kwam, viel de omzet hard terug door de kredietcrisis. We hadden één uitzendkracht en dus geen flexibiliteit. Nu zijn we meer dan vier keer zo groot qua omzet, kopen we meer in en hebben een flexibele schil. Niet dat we die flexibele arbeidskrachten kwijt willen. Maar ons weerstandsvermogen is wel even flink groter dan destijds.’
Verschuuren is het helemaal met hem eens: ‘Veel ondernemers kennen hun prognoses niet, ze weten niet wat er speelt en hebben geen idee wat ze gaan doen. Dit is wel een tijd waarin je continu actuele informatie moet hebben, een tijd om écht te ondernemen.’
Wat gaat de industrie doen?
ING heeft berekend dat Nederland dit jaar op zo’n 5 procent krimp van het bbp uitkomt, volgend jaar zitten we waarschijnlijk op 3 procent groei. Dat was in het basisscenario zonder een tweede uitbraak in het najaar.
KADER, met infographic Lockdown-index op basis van Google Mobility-data
De werkloosheid loopt op tot 5,7 procent in 2021. Het overheidstekort stijgt dit jaar fors naar 9 procent van het bbp. Gert Jan Braam, sector banker industry bij ING, presenteerde bij de TalkING Industry wat cijfers, waaronder ook de Lockdown-index op basis van Google Mobility-data: ‘Normaal zijn consumenten- en producentenvertrouwen doorslaggevend voor groei en krimp. We hebben gezien dat mobiliteit nu een graadmeter is. Er is een duidelijke relatie tussen landen met een zware lockdown en hun krimp in de eerste twee kwartalen van 2020.’ Zie de grafiek en het effect van de intelligente lockdown voor Nederland.
In de vorige crisis trapte de Nederlandse overheid vol op de rem, nu zijn er veel steunmaatregelen en andere regelingen waardoor de werkgelegenheid vooralsnog is behouden en bedrijfsinvesteringen en consumentenbestedingen niet hard zijn weggevallen. Braam: ‘De industrie toont zich sterk en flexibel, heeft zich snel aangepast aan de intelligente lockdown en is in de zomer weer opgeveerd. De grote vraag is wat de tweede golf gaat doen, maar de verwachting is dat de industrie minder geraakt zal worden door de al geïmplementeerde oplossingen en het naar verwachting uitblijven van totale lockdowns in internationale afzetmarkten.’
Renco Kraak, directeur industry ING Grootzakelijk regio Zuid-Oost: ‘De industrie is robuust, al zijn er natuurlijk sectoren hard geraakt. Aanvankelijk heeft ING erg veel gesprekken gevoerd. We hebben veel werk gehad aan kredietverstrekking, dat is nu al een stuk minder. Ik zie weer meer investeringen in kapitaalgoederen, meer overnames en minder corona-gerelateerde vragen. Bedrijven zijn sterker dan bij de vorige crisis, al is de vraag wat de effecten op middellange termijn zijn. Belangrijk is in ieder geval dat de overheid blijft steunen.’
Thema: Hoe wordt een bedrijf duurzaam en winstgevend? Lees Link magazine digitaal
ING heeft twee scenario’s opgesteld, waarvan het tweede inmiddels het meest relevant lijkt:
Scenario 1: Er is een verstoring in de keten geweest. Toeleveringsproblemen werden opgelost, maar toen kwam vraaguitval in een aantal sectoren. Het aantal orders herstelt langzaam en eind volgend jaar zitten we op het niveau van 2019. De hightech, food en farma springen er positief uit.
Scenario 2: Er is een tweede uitbraak in het najaar. Dan blijft de economie nog een tijd op een laag peil. Door het grote aanpassingsvermogen en de steunmaatregelen is het dal niet zo diep als bijvoorbeeld in 2008. Er is wel meer uitstel van investeringen en het vertrouwen neemt ook niet snel toe.
