Paul Schenderling, econoom en senior consultant van Berenschot, bepleit in zijn nieuwe boek ‘Er is leven na de groei – hoe we onze toekomst realistisch veiligstellen’ de invoering van een milieuheffing op consumptie. Een belasting op producten naar rato van milieu-impact die de productie ervan heeft: hoe hoger de CO2-uitstoot die ermee gepaard gaat, hoe meer water, materialen en landoppervlak ervoor nodig is, hoe hoger de opslag. En het is ook een ‘progressieve’ belasting per persoon: diegenen die door hun consumptiegedrag het meest vervuilen, betalen het meest. En de voorgestelde regeling stelt een harde grens aan de maximale uitstoot/impact per persoon. Rijke mensen kunnen hun verantwoordelijkheid dus niet afkopen.
Schenderling stelt deze maatregel voor als alternatief voor het huidige ‘ineffectieve, oneerlijke en veel te langzame’ beleid. Want dit beleid richt zich niet op de consumptie-, maar op de productiekant van de economie. Met name de Europese industrie moet rechten kopen om CO2 uit te mogen stoten. Maar dit beleid grijpt niet aan op gedragsverandering van de consument. Het gaat ervanuit dat de grote veranderingen die nodig zijn, kunnen worden doorgevoerd zonder dat de consument ook maar een vinger hoeft uit te steken. ‘Dat is nonsens’, aldus Schenderling die daarmee afrekent met het Europese emissiehandelssysteem (ETS).
‘Zo lek als een mandje’
Dit systeem legt bedrijven op rechten te kopen om CO2 uit te stoten. De hoeveelheid rechten wordt door de EU steeds verder gereduceerd waardoor de prijs ervan stijgt. Voorts wordt er vanaf 2023 een grensheffing gelegd op vervuilende producten die de EU importeert. Dit systeem echter, aldus Schenderling, ‘is zo lek als een mandje’: het dekt hooguit 45 procent van de industriële emissies af. De transport- en landbouwsector vallen nog niet onder het ETS. Het belangrijkste manco echter, in de ogen van Schenderling, is dat het consumenten geen prikkel geeft hun gedrag te veranderen. Daarentegen stimuleert het producenten wel op zoek te gaan naar producten die minder CO2-uitstoot veroorzaken, maar vaak weer andere negatieve milieueffecten hebben.
Daarom staat het effect van bijvoorbeeld de productie van de elektrische auto gelijk aan de uitstoot van vijf jaar rijden in een auto met verbrandingsmotor. De EV zal in aanschaf goedkoper worden en eenmaal in bezit hoeft de eigenaar niet meer voor veel geld te tanken. Het geld dat hij zo bespaart, geeft hij vervolgens uit aan andere, milieubelastende producten (de Jevons-paradox): ‘De milieuwinst die aan de productiekant wordt geboekt, wordt aan de consumptiekant weer grotendeels ongedaan gemaakt.’
Rem op groei
De milieuheffing leidt tot een rem op economische groei. Want het vervangen van ‘oude’ luxe goederen door nieuwe wordt duur. Omdat Schenderling de heffing combineert met een verlaging van de belasting op arbeid zullen arbeidsintensieve diensten goedkoper worden. ‘Kwalitatief hoogstaande producten, naar concerten gaan of eten in een goed restaurant, worden de uitingen van de nieuwe luxe.’ In deze – wat hij noemt – ‘postgroei-samenleving’ is succesvol ondernemen niet het zo veel mogelijk omzet generen tegen zo laag mogelijke kosten, maar het zo veel mogelijk toegevoegde waarde leveren tegen een zo laag mogelijke milieu-impact.
Schendeling schreef zijn boek in nauwe samenwerking met twaalf deskundigen, onder wie Matthias Olthaar. Het is te bestellen via www.postgroei.nl
