Wanneer mensen werkloos raken, verliezen ze niet alleen hun baan maar ook waarden die nauw met werk samenhangen. Liberale elites in de VS en Europa (de whereabouts) hebben afgelopen decennia de ‘werkwaarden’ van de verwaarloosde klasse (de hereabouts) genegeerd met alle politieke en maatschappelijke gevolgen van dien (populisme, brexit, gele hesjes). Waarden die juist hoog op de politieke en sociale agenda (hadden) moeten staan. Dat is ook wat de werk(zoek)ende mens tegenwoordig wil. Dat betoogt professor Jac van der Klink in de rede waarmee hij op vrijdag 11 oktober afscheid nam van Tilburg University.
Capability Work Model
In zijn rede vat Van der Klink het Capability Work Model (CWM) voor duurzame inzetbaarheid van werk samen, dat hij samen met anderen ontwikkelde. In dat model krijgt werk de plaats die het verdient, niet louter als productiefactor maar met ruim baan voor persoonlijke, sociale en maatschappelijke waarden. Want de mens is meer en meer op zoek naar waarde(n)vol werk en een dito zinvol leven. Het capability model, dat ten grondslag ligt aan het CWM, wordt door internationale organisaties als de UN, OECD, WHO en ILO omarmd.
De zeven werkwaarden
Van der Klink en anderen destilleerden zeven werkwaarden uit interviews met werknemers en experts, waaruit blijkt dat mensen meer gekend willen worden in hun eigenheid en input, niet zozeer in hun output. Die werkwaarden zijn: 1. gebruik van kennis en skills; 2. ontwikkeling van kennis en skills; 3. betrokkenheid bij beslissingen; 4. zinvolle contacten op het werk; 5. eigen doelen stellen; 6. een goed inkomen, en 7. bijdragen aan iets waardevols. Het model blijkt een geschikt instrument om mensen bewust te maken van wat echt betekenis heeft voor hen, in relatie met hun capaciteiten en levensdoelen. Het CWM blijkt ook verklarend te zijn voor o.a. de gezondheid, werkbetrokkenheid en -inzet van werknemers.
Whereabouts en hereabouts
Werkzekerheid is altijd een belangrijke hoeksteen in onze sociaal-liberale democratie geweest. Paradoxaal genoeg kunnen bedrijven onder de vlag van economische vrijheid werk verplaatsen naar goedkopere regio’s. Daarmee ondermijnt het systeem in feite zichzelf, immers werk is niet gegarandeerd en aldus gaan werkwaarden verloren. In het Westen zijn grote groepen slachtoffer geworden van globalisering, automatisering, wereldwijde concurrentie en vertrek van bedrijven naar lagelonenlanden. Werkloosheid, relatieve armoede en gevoel van uitsluiting leidden tot een enorme wrok tegen de elite, die blijkbaar meer oog heeft voor ‘armoede’ ver weg en nieuwkomers uit (sub)culturen; een elite die voorbij gaat aan de traditionele waarden van de ‘hereabouts’ rond werk, geloof en familie/gezin.
Zo ontstond een tweedeling tussen ‘whereabouts’ en ‘hereabouts’. Whereabouts voelen zich overal thuis, zijn internationaal georiënteerd en hangen een liberaal waardenstelsel aan. De hereabouts hameren op de eigen identiteit, zijn nationaal/lokaal georiënteerd en dragen sociaal conservatieve waarden uit. Dit wordt zichtbaar bij verkiezingen met de opkomst van autoritaire populistische partijen, die voor de belangen (werk, waarden) van de ‘hereabouts’ zeggen op te komen. De nieuwe bewegingen eisen respect en hun aandeel op, economisch en cultureel.
Benadering op maat
Van der Klinks model helpt bij de analyse en herstel van een (persoonlijk) ‘waardenpalet’. Met deze kanttekening dat ieder mens qua behoeften, eigenschappen en waarden verschillend is. Laat iedereen (incl. de ‘hereabouts’) in hun waarde, wat niet automatisch betekent dat ook alle aangedragen ‘oplossingen’ kloppen. De vertrekkende hoogleraar benadrukt dat ieder individu een benadering op maat verdient, rekening houdend met de eigen context en levensfase, richting duurzame, gezonde, waardevolle en gewaardeerde inzetbaarheid in werk.
Jac van der Klink studeerde geneeskunde (1980) en psychologie (1987) in Utrecht. Vanaf 1980-1998 was hij werkzaam als huisarts, tropenarts, bedrijfsarts en consultant. Vanaf 1998 werkte hij o.a. bij de NSPOH. In 2002 promoveerde hij aan de UvA op de effectiviteit van interventies bij psychische problematiek in het werk. Vanaf 2006 hield hij zich als hoogleraar Sociale geneeskunde, arbeid en gezondheid aan de RU Groningen bezig met psychische gezondheid en duurzame inzetbaarheid in werk. In 2014 werd hij benoemd op de leerstoel ‘Psychische gezondheid en duurzame inzetbaarheid in arbeid’ aan Tilburg University, naast een partieel dienstverband bij de NSPOH en Ascender.
Symposium over Werk Capabilities
De rede werd voorafgegaan door het symposium ‘Werk Capabilities aan het Werk’, over duurzame inzetbaarheid en de ontwikkelingen en toepassingen van het capability-model. Wat men belangrijk vindt in werk (werkwaarden) en werkwaardering zijn sterk bepalend voor duurzame inzetbaarheid en psychische gezondheid van werknemers.
