Overheidsbeleid voor vroegefasefinanciering start-ups oogst lof en kritiek
In de vroegefasefinanciering van start-ups speelt de overheid een dominante rol. Maar… gemeenschapsgeld steken in prille – per definitie risicovolle – businesses; moeten we dat wel willen? Link Magazine polste kenners van het gestaag groeiende start-up landschap. Conclusies: de overheidsaanpak is verbeterd, maar de financiering van latere fases blijft een punt van zorg. En meer focus (wat wel/niet steunen) voorkomt versplintering van gelden en verhoogt de succes rate.
Start-ups zijn ‘hot’.
Er gaat geen week voorbij of je leest dat er weer een paar financiering hebben losgekregen. De eerste (vroegefase)financiering komt overwegend uit overheidspotjes – Europese, landelijke of provinciale. De overheid – inclusief universiteiten en regionale ontwikkelingsmaatschappijen – vult het gat dat banken en venture capitalists hebben laten vallen. Best riskant, gezien de vuistregel dat van elke tien start-ups er hooguit twee uitgroeien tot grote, florerende bedrijven; er twee, drie een kwakkelend bestaan gaan leiden en de rest vroeg of wat later omvalt. Publiek geld zo risicovol inzetten, is dat wel oké?
Banken zijn tijdens de financiële crisis van 2008/2009 afgehaakt; private investeerders (venture capitalists (vc’s) en informals, individuen/groepjes beleggers) ook, al maken die momenteel een sterke comeback. Wel stappen ze vaak alleen nog in als terugbetaling van hun financiering (deels) is gegarandeerd… door een overheid, die toch al vooroploopt bij de vroegefasefinanciering.
Hamvraag moet zijn: ‘Ben je in staat om facturen te versturen die dan ook betaald worden?
Paul Mencke van Govers Accountants/Adviseurs plaatst vraagtekens bij de rol van die overheid. ‘Ze heeft een rol te spelen, absoluut. Maar wat ik een beetje mis is visie, richting. Zeg je als overheid: ‘We hebben een pot geld; die gaan we beschikbaar stellen aan slimme mensen’, dan denk ik dat je stuurloos bezig bent. Allerlei initiatieven pamperen is niet de manier; je kunt je geld maar één keer uitgeven. Een heldere ambitie à la destijds het Amerikaanse ‘Man on the moon’-initiatief kan goed uitpakken. Bijvoorbeeld door focus te leggen op Nederland onkwetsbaar maken voor die stijgende zeespiegel. Voorts zou de afweging wel/niet financieren strikt gebaseerd moeten worden op de levensvatbaarheid van de start-up – of die geld uit de markt kan halen. De hamvraag moet zijn: ‘Ben je in staat om facturen te versturen die dan ook betaald worden?’ Dat klinkt plat, maar er wordt ontzettend veel ontwikkeld omdat het technologisch kan – wat dan in een mooi verhaal wordt verpakt. Om die markt, om die vraag ‘wie is de eerste, wie de tweede klant?’, loopt men echter met een boog heen.’
Té veel starters krijgen ‘iets’
Taco Huizinga van The Law Factor zit op dezelfde golflengte. Het advocatenkantoor verleent sinds 2004 juridische diensten aan onder meer start-ups. ‘Vooropgesteld: ik ben vóór een overheid die innovatie aanjaagt en daar richting aan geeft. Maar het huidige beleid ontbeert langetermijnvisie, heeft iets van ‘penny wise, pound foolish’: heel veel, té veel starters krijgen ‘iets’. Ik ken er die alleen door van subsidie naar subsidie te gaan het hoofd boven water weten te houden. Een grondige kosten-batenanalyse wordt niet gemaakt, waardoor de echt kansrijke financiering mislopen, in die vroege fase en vooral daarna – als hun kosten sterk oplopen. Zoveel mogelijk start-ups genereren lijkt het enige doel. Misschien moeten we met z’n allen niet accepteren dat 75 procent van de start-ups sneuvelt.’ Vijftig procent? Oké – technologisch, in de markt, organisatorisch, commercieel kan er nu eenmaal van alles mis gaan. Maar drie kwart? Dat moet omlaag kunnen.’
Disruptieve propositie
Alex Koers, medeoprichter/directeur van Microflown Technologies in Arnhem, staat evenmin te juichen bij het overheidsbeleid. Hun baanbrekende sensortechnologie kan als enige in de wereld akoestisch luchtdeeltjessnelheid meten. In 1998 opgericht werd Microflown met STW-grants geïndustrialiseerd. Koers laakt ‘de weinig krachtdadige houding van Economische Zaken als hoeder van innovatie’. ‘EZ houdt vooral de grote kennisinstituten de hand boven het hoofd. Zonder enige tastbare toetsing of waar die aan werken de brug slaat naar de uiteindelijke gebruikers.’ Koers bepleit een overheid die zelf innovatief aanbesteedt. ‘Er is eens sprake van geweest van vijf procent innovatief aanbesteden, maar daar komt geen klap van terecht. Al die subsidies en fiscale aftrek zijn mooi, maar als start-up moet je met je sterke, disruptieve propositie een referentie kunnen opbouwen, liefst in je thuismarkt. Daar zou de overheid een goede rol in kunnen spelen, maar dat gebeurt niet.’ Die topsectoren? ‘Een grote fout. Je moet openstaan voor onverwachte ideeën en als overheid enkel het proces faciliteren waarin innovatie kan gedijen. De succesfactoren zijn bekend: time-to-market, critical mass en launching customers. Dat alles onderkent de overheid niet. Ik zie daar enkel een enorme versplintering, een ernstig gebrek aan visie en sturing. Bottomline is of Nederland afdoende doorgroeiende starters heeft. Nee dus. Het innovatiebeleid faalt al jaren. Hoog tijd dat er eens de bezem door EZ zelf gaat.’
32 start-ups en spin-outs gefinancierd
Zijn er dan geen successen te melden? Bright Move lukt het om het percentage start-ups dat sneuvelt terug te dringen, zegt directeur Bright Move door de afweging wel/niet financieren professioneel en gedegen te maken. De vroegefase-investeerder put uit fondsen van de provincie Noord-Brabant (BOM), Samenwerkingsverband Regio Eindhoven, RVO.nl (valorisatieprogramma ministerie van EZ) en TU Eindhoven – en trekt ook regelmatig co-financiers over de streep. ‘Sinds onze oprichting, medio 2012, hebben we 32 start-ups en spin-outs gefinancierd – tachtig procent in de high-tech, de helft voortgekomen uit de TU/e. Drie zijn weg, door faillissement of omdat ze de proof-of-concept niet rondkregen. En acht maken momenteel echt een jump; de kans dat die nog kapot gaan is niet meer zo groot. Op in totaal circa zesenhalf miljoen aan investeringen hebben we 25 miljoen euro aan nieuw geld opgehaald bij vc’s, informals en banken. En de waarderingen liggen tezamen op rond zestig miljoen.’ Geheim van de smid? ‘We zijn heel erg streng, in de eerste selectie en het traject van soms wel zes maanden dat voorafgaat aan een financieringsbeslissing.’
Maatschappelijk rendement
Participatiemaatschappij PPM Oost is ook ‘heel streng’, vertelt senior investment manager Patrick Lems. ‘We honoreren alleen de echt kansrijke aanvragen. Naast het ondernemingsplan kijken we scherp naar ondernemerschap. Heeft de starter de eigenschappen, expertise en drive om zijn idee of disruptieve technologie om te zetten in een succesvol bedrijf? Moet het managementteam versterkt worden? In het hele traject van ontwikkelen van het product tot en met opzetten van de organisatie denken wij mee en begeleiden we. Wij kennen natuurlijk veel startende bedrijven, kunnen dus een spiegel voorhouden. We brengen dus meer mee dan alleen geld.’ PPM Oost werkt met fondsen van de provincies Gelderland en Overijssel. ‘Van de criteria is maatschappelijk rendement een belangrijke: werkgelegenheid creëren, duurzaam, ‘groen’ bezig zijn, dat soort zaken. Maar uiteraard hebben wij ook de doelstelling om winstgevend te zijn – om het geld dat we na zeg vijf, zes jaar weer uit die bedrijven halen in de regio te herinvesteren. Onder de streep pakt dat goed uit.’
Xsens Technologies maakte lucratieve zijstap in animatiefilms
Het beeld dat zo ontstaat, is dat met het publieke geld voor start-ups zorgvuldig wordt omgesprongen. Start-ups die voor een financiering aankloppen worden binnenstebuiten gekeerd, het gros van de aanvragen wordt afgewezen en aanvragers die wel ‘aan de maat’ bevonden worden gaan vaak nog een lang en intensief traject door voordat er groen licht komt – waarna de financier blijft ondersteunen, adviseren en zo nodig bijsturen. Wat niet betekent dat het altijd ‘bingo’ is; in die vroege fase is immers nog veel onduidelijk. Je slimme, disruptieve technologie kan bijvoorbeeld door een nog slimmere worden voorbijgestreefd. Patrick Lems noemt het Twentse 
Xsens Technologies – dat de start-up status overigens al lang ontgroeid is. ‘Xsens was met een slimme bewegingsmelder voor sportschoenen bezig. Totdat ze werden ingehaald door Nike, met z’n enorme marketing-power. Hun hele plan leek gedoemd te mislukken – gooi maar in de prullenbak. Maar dat deed Xsens niet. Ze hadden het meten van het hele lichaam vastgelegd en daar pakken voor ontworpen. Die data kwamen prima van pas bij het maken van animatiefilms. Een zijstap, maar een lucratieve: Xsens werd voor goed geld aan een Amerikaans bedrijf verkocht. Een schoolvoorbeeld van hoe wij het graag zien bij PPM Oost.’
Pensioenfondsen om in start-ups te investeren
De rol van de overheid is sinds de crisis van 2008/2009 mede door nieuw inzichten danig veranderd. Het strooien met subsidies werd afgebouwd, (achtergestelde) leningen en equity – vaak middels een aandeel in de start-up – opgebouwd. Floreert de start-up dan plukt ook de overheid/aandeelhouder de vruchten, en de start-up is verlost van een molensteen om de nek bij de volgende financieringsronde. Waar we niettemin ‘een probleem hebben in Nederland’, aldus Ewit Roos. Hij duidt op de fotonica-start-ups in Bright Move’s portefeuille, zoals Effect Photonics en Smart Photonics. Fotonica wordt gezien als dé technologie voor de chips van straks, en Nederland loopt daarin wereldwijd voorop. Roos: ‘Voor die twee komt er een moment dat ze tien, twintig, vijftig miljoen nodig hebben om te kunnen opschalen. Daarvoor is venture capital nodig, maar dat is in Nederland relatief beperkt beschikbaar. Dat appél van Neelie Kroes (special envoy van StartupDelta, red.) op pensioenfondsen om in start-ups te investeren; grote buiging.’
Versplintering omlaag, succes rate omhoog
