De timing was perfect, zo tussen Remkes’ stikstofrapport en de boze boeren op het Malieveld. Eind september opende het landbouw bedrijf Nieuw Gemengd Bedrijf in Grubbenvorst zijn deuren, met een rondleiding door de nieuwe varkens- en kippenstallen en een symposium onder de noemer ‘Lekker eten voor iedereen’. Voor kringlooplandbouw en dierenwelzijn zijn tal van innovaties in de stallen verwerkt.
Partners uit de maakindustrie
Bij de ontwikkeling en realisatie van het Nieuw Gemengd Bedrijf is een groot aantal bedrijven betrokken uit de maakindustrie. Bekende voorbeelden zijn:
• Hotraco Agri, onderdeel van de Hotraco Group en specialist in technische automatisering van de klimaatbeheersing in stallen, kassen en opslagschuren. In de stallen van Houbensteyn regelen de (ook via smartphone of tablet bestuurbare) Thomas klimaatcomputers van Hotraco onder meer ventilatie, verwarming, koeling, bevochtiging, dimbare (led-)verlichting en brandmelding.
• Pas Reform, fabrikant van broedmachines, die zich heeft ontwikkeld tot leverancier van geïntegreerde broederijoplossingen. Bij Kuijpers Kip staan voorbroedmachines van Pas Reform, geen uitkomkasten, want de kuikens komen in de stal uit het ei. Als er in de markt meer vraag komt naar plaatsing van broedmachines direct bij de stal, dan is Pas Reform graag bereid deze specifieke oplossing ook bij andere bedrijven te implementeren, aldus ceo Harm Langen.
• Signify, het vroegere Philips Lighting, voor de verlichting in de stallen. ‘Zij hebben meer verstand van kippenogen dan wij als kippenboeren’, aldus Joris Kuijpers. ‘Ze brengen er dag/nachtritme mee aan en laten bijvoorbeeld de kleur aanpassen om de kippen rustig te houden als er stressfactoren spelen in de stal.’
• Stienen Bedrijfselektronica heeft een innovatieve bijdrage geleverd aan de automatisering van de klimaatregeling bij Kuijpers Kip.
• Vencomatic Group, bouwer van innovatieve systemen voor pluimveebedrijven. De vleeskuikens worden bij Kuijpers Kip gehouden in Vencomatics dier- en milieuvriendelijke Patiosysteem. De eieren worden daarin drie dagen voor het uitkomen gelegd. Eenmaal uit het ei kunnen de kuikens direct over water en voer beschikken (normaal in een broederij niet). Het Patiosysteem kent tevens een betere klimaatbeheersing en daardoor een betere strooiselkwaliteit.
‘Schaalgrootte, kringloop en dierenwelzijn gaan samen’
Het initiatief ontstond al in 2002, met als drijvende krachten Rinus van de Waart en Frans Tielrooij. Van de Waart werkte aan de Wageningse landbouwuniversiteit, maar vond dat die te ver van de praktijk stond en startte daarom een eigen adviesbureau voor agrofoodinnovatie, Knowhouse. Zijn ambitie was het agrarisch ondernemerschap te vernieuwen, met meer aandacht voor de maatschappelijke omgeving. Tielrooij, van het Platform Agrologistiek, wilde de dierstromen in de veeteelt mens- en diervriendelijker inrichten. De ondernemers Marcel Kuijpers, kippenboer, en Martin Houben, varkensboer, sloten aan. Samen met tal van partners ontwikkelden ze het plan voor het Nieuw Gemengd Bedrijf in Grubbenvorst (bij Venlo).
Bij Kuijpers Kip komen de kuikens uit het ei in de stal, waardoor ze meteen beschikken over water en voer.
De stal van Kuijpers Kip bevat meerdere etages – efficiënt grondgebruik. Elke etage in dit patiosysteem kent weer twee verdiepingen: bovenin worden de eieren uitgebroed en direct daaronder, op de ‘begane grond’ vol strooisel, kunnen de kuikens zodra ze uit het ei zijn direct eten en drinken en gaan groeien.
Moderne samenwerking
Het doel was een moderne samenwerking tussen meerdere agrarische activiteiten in te richten op basis van principes van het gemengd bedrijf van vroeger. Dit om zoveel mogelijk kringlopen te sluiten, dierenwelzijn te verbeteren, transport te reduceren, milieuwinst te behalen, grond efficiënter te gebruiken en – niet onbelangrijk – economisch een beter rendement te realiseren. Ook champignonteelt en glastuinbouw zaten in de eerste plannen, nu zijn een vleeskuiken- en varkensbedrijf al deels gerealiseerd. Met respectievelijk ruim 1 miljoen vleeskuikens en 19.000 vleesvarkens worden het de grootste stallen van Nederland; komend jaar zijn ze allebei helemaal gevuld. Op de planning staat nog een bio-energiecentrale die mest, slachtafval en andere organische stromen uit beide stallen en van naburige bedrijven gaat verwerken tot energie (elektriciteit en warmte) en nuttige grondstoffen (mineralenconcentraat, compost en gezuiverd water).
Korte keten
Marcel Kuijpers wil op het nieuwe kippenbedrijf zijn idee van de korte keten realiseren. In het huidige businessmodel van de kippensector worden in een grote broederij eieren uitgebroed, gaan de eendagskuikens vervolgens naar meerdere vleeskuikenbedrijven en als ze op gewicht zijn naar de slachterij. Kortom, veel transporten van levende dieren met alle bezwaren van dierenleed en verliezen onderweg van dien. Bij Kuijpers Kip komen de kuikens uit het ei in de stal en zal direct naast de stal nog een slachterij verrijzen. Dat is de reden voor de schaalgrootte, verklaart mede-eigenaar en broer Cor Kuijpers. ‘Voor een eigen slachterij hebben we voldoende kippen nodig. We willen ons meten met de kostenleiders in de kippensector, met hen concurreren; anders zijn we kwetsbaar. Ons kippenvlees moet verantwoord geproduceerd én betaalbaar zijn.’ Zo gaat schaalvergroting (grote stal) hand in hand met schaalverkleining (kleine eigen broederij en kleine eigen slachterij).
Dat productie op deze schaal in ons land moet blijven, staat als een paal boven water voor Leo den Hartog, directeur r&d and quality affairs bij veevoerproducent Nutreco en een van de deelnemers aan het symposium. ‘Zonder productie is Nederland geen kennisland meer. Dan valt de kennis weg bij Wageningen Universiteit, de Hogere Agrarische School en de toeleveranciers, en is er geen sprake meer van innovatie.’
Kringloop
Martin Houben haakt hierop in. ‘Met ons varkensbedrijf tonen we aan dat schaalgrootte en kringloop samengaan. Op schaalgrootte heerst in Nederland een taboe, maar je hebt massa nodig voor innovatie.’ Naast ‘korte keten’ is ‘kringloop’ een van de trefwoorden voor het Nieuw Gemengd Bedrijf. Dat geldt onder meer voor de energie- en de voervoorziening. Zo staat op het nieuwe varkensbedrijf van Houbensteyn een voerkeuken. Die bereidt het voer voor de varkens – van nature alleseters – uit een groot aantal reststromen van de levensmiddelenindustrie, de landbouw en de horeca/catering. Een van die reststromen is, o ironie, het afval van de productie van vleesvervangers, waarin veel soja wordt verwerkt.
Uiteraard is energie ook een belangrijk thema, in tal van opzichten. Staldaken zijn voorzien van zonnepanelen, er staan warmtepompen en voor de verlichting zorgen energiezuinige leds. Geen van beide stallen heeft nog een gasaansluiting. Dat heeft als bijkomend voordeel dat het brandrisico afneemt – een actuele kwestie in het licht van de dramatische stalbranden van de afgelopen jaren. ‘We hebben een brandveilige stal gebouwd, ook omdat er veel staal en beton in is verwerkt’, zegt Houben. Over de (gigantische) luchtwassers gesproken: die zijn voorzien van warmtewisselaars, om te voorkomen dat met de gezuiverde lucht de warmte uit de stal verloren gaat. Cor Kuijpers’ zoon Jan, manager van het kippenbedrijf: ‘Wij trekken de actualiteit naar ons toe, bijvoorbeeld rond energie. Die luchtwasser kostte alleen maar geld en leverde niets op. Nu kunnen we er energie uit winnen en is het dus een energieleverancier geworden. Zo’n vorm van omdenken volgen we ook op dierenwelzijnsgebied. Daarvoor kijken we niet alleen naar onze collega’s, maar ook naar andere sectoren.’ Houben claimt dat door omzetting van mest in stroom en warmte (in de geplande bio-energiecentrale) er minder broeikasgas in de lucht komt en de carbon footprint de helft lager is dan bij een biologisch varkensbedrijf.
Ook het design van de stal van Kuijpers Kip brengt de sector de 21e eeuw in. Foto’s: Nieuw Gemengd Bedrijf
Familiewarmte
Helemaal prikkelend is het begrip familiewarmte; die wordt in beide stallen benut om de energie-efficiency verder op te schroeven. Zo geven oudere varkens die op de stalvloer liggen warmte af, die met warmtewisselaars kan worden opgevangen. Deze warmte wordt weer gebruikt om warm eten voor de varkens te bereiden en de vloer te verwarmen op de plekken waar de biggen liggen, die juist gedijen bij een lekkere warmte. Zo wordt bespaard op het verwarmen van de stal als geheel en ligt ieder varken in z’n eigen comfortzone, aldus Houben. Iets vergelijkbaars gebeurt in de kippenstal, waar bij een afdeling met oudere kuikens uit de afgevoerde lucht warmte wordt gewonnen (in de luchtwasser), die weer wordt gebruikt voor het uitbroeden van de eieren en de verwarming van de afdelingen met kleine kuikens.
De familiewarmte is tijdens het symposium, dat 400 mensen trekt, ook voelbaar, in de verhalen van de ondernemers en hun kinderen die al in de bedrijven actief zijn of nog studeren maar staan te trappelen om ook aan de slag te gaan. Zij brengen kennis in van onder meer bedrijfskunde, big data en mechatronica, maar ook van social media. Want sociale innovatie is net zo belangrijk als technische en dierkundige innovatie voor het landbouwbedrijf van de toekomst. De omgeving, buren zowel als de maatschappij, roert zich immers flink. In 2007 kopte de Telegraaf: ‘Dorpje in opstand tegen kippenflat.’ Marcel Kuijpers: ‘Het communicatievraagstuk was het moeilijkste in al die jaren van planvorming.’ Alle reden voor open dagen en maatregelen die het dierenwelzijn bevorderen en overlast verminderen. Denk aan het uitbannen van het transport van levende kippen, het inpandig laden van varkens en het terugdringen van antibiotica. En natuurlijk het verminderen van emissies: de vergunning van Kuijpers Kip schrijft negentig procent reductie van de ammoniakemissie (stikstof!) voor; bij de eerste metingen is honderd procent geconstateerd.
Voedselproducenten
De maatschappelijke context is ook de reden waarom Anke Houben, de 24-jarige dochter van Martin, het symposium afsluit. Met een bevlogen betoog verwoordt ze nog eens krachtig de missie van het Nieuw Gemengd Bedrijf: ‘Lekker eten voor iedereen. Wij zijn de generatie 3.0 en produceren voedsel met oog voor dierenwelzijn, milieu en mensen, zowel onze medewerkers als de consumenten.’
