De opkomst van digitale technologieën leidt enerzijds tot een teloorgang van sommige beroepen en functies, als administrateur, boekhouder en productiemedewerker en anderzijds tot de bloei van andere beroepsgroepen en functies, als data scientist, machine learning expert en renewable energy engineer. Dat vraagt wel om om- en bijscholing en bovenal training-on-the-job. Daarbij geldt dat kritisch en analytisch denken en innoveren één van de meest cruciale vaardigheden is voor het toekomstige medewerkersbestand. Er is onverminderd sprake van een tekort aan vaardigheden. Aldus het Future of Jobs Report 2020 van het World Economic Forum (WEF) dat vandaag is gepubliceerd. Deze tweejaarlijkse internationale studie naar werk-gerelateerde veranderingen is uitgevoerd onder 291 grote bedrijven in 26 landen. Het Amsterdam Centre for Business Innovation (ACBI) van de Amsterdam Business School, Universiteit van Amsterdam, is partnerinstituut van het WEF en heeft bijgedragen aan de gegevens voor Nederland.
Volgens het rapport is er een tweedeling te verwachten op de arbeidsmarkt. Enerzijds verwachten de ondervraagde bedrijven dat bepaalde beroepsgroepen afnemen in omvang. Hierbij valt te denken aan administratieve taken die steeds vaker geautomatiseerd kunnen worden (zie figuur hierboven). De verwachting is dat dergelijke beroepsgroepen dalen van 15,4% naar 9% van het uitvoerende personeel. Volgens het rapport worden op die manier wereldwijd 85 miljoen banen vervangen door technologie. Anderzijds is de verwachting dat andere beroepsgroepen in toenemende mate het personeelsbestand vertegenwoordigen: van 7,8% naar 13,5% van het totale personeelsbestand. Hiermee zijn wereldwijd 97 miljoen banen gemoeid. Een selectie uit het gremium van mogelijk nieuwe en groeiende beroepsgroepen zijn data scientists, machine learning experts, information security specialisten en industrie-specifieke experts zoals renewable energy engineers. Volgens het rapport is er in Nederland daarnaast in het bijzonder ook vraag naar ‘food scientists & technologists’. Volgens het Future of Jobs Report heeft de COVID-19 pandemie en een tekort aan passend personeel overigens vooralsnog geleid tot een vertraging in de opkomst van die aanstormende beroepsgroepen.
Kloof tussen huidige vaardigheden en die straks nodig zijn
De opmars van bepaalde beroepsgroepen en functies gaan gepaard met een vraag naar andere vaardigheden van personeel. Ongeveer de helft van de ondervraagde bedrijven geeft aan moeite te hebben met het werven van voldoende gekwalificeerd personeel voor dergelijke functies. Ter aanvulling (of als alternatief) daarop bieden werkgevers nu al extra bijscholingen en herscholingen aan bij hun werknemers. Gemiddeld genomen is de verwachting dat 70% van het personeelsbestand de mogelijkheid krijgt voor om- en bijscholing. Maar liefst 94% van de ondervraagde bedrijven stelt dat medewerkers nieuwe vaardigheden opdoen tijdens het uitvoeren van hun werkzaamheden: zogeheten training-on-the-job. Dit betreft een sterke toename ten opzichte van 2018 waarin dat nog 65% bedroeg. Prof.dr. Henk Volberda, hoogleraar strategisch management en innovatie bij de Universiteit van Amsterdam en directeur van ACBI: “Deze bevindingen geven aan dat er sprake is van een duidelijke kloof tussen de huidige vaardigheden van personeel en vaardigheden die in de toekomst nodig zijn. Het belang dat medewerkers zich tijdig her- en omscholen en bovenal de benodigde training-on-the-job krijgen is daarmee evident. Daarnaast bieden de bevindingen inzichten voor scholieren en (aankomende) studenten in welke gebieden de kans op een toekomstige baan het grootst is. Zo neemt naar verwachting de vraag naar data-analisten toe.” Volberda wijst ook op het gevaar van een mogelijke verdere tweedeling op de arbeidsmarkt: “Enerzijds kunnen er de goed-opgeleide banen zijn waarbij mede door schaarste aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden aanwezig zijn. Anderzijds blijven er straks verschillende banen over die simpelweg niet geautomatiseerd kunnen worden, maar waar een vrij laag kennisniveau benodigd is en daarmee wellicht niet uitblinken in arbeidsvoorwaarden.”
Andere eisen: kritisch denken en analyseren, zelfmanagement, stresstolerantie en flexibiliteit
Veranderende omstandigheden waarin bedrijven opereren, zoals vanwege technologische ontwikkelingen, stellen andere eisen aan organisaties en hun medewerkers om te floreren. Uit het onderzoek komt naar voren dat onder andere de volgende eigenschappen van medewerkers als cruciaal worden gezien in 2025: kritisch denken en analyseren, probleemoplossende vaardigheden en zelfmanagement, inclusief actief leren, veerkracht, stresstolerantie en flexibiliteit (zie figuur hieronder). De bedrijven verwachten dat 40% van de werknemers reskilling nodig hebben van minder dan 6 maanden en 94% van de managers verwachten dat medewerkers tijdens het werk nieuwe vaardigheden moeten aanleren. Volberda: “De toenemende snelheid waarmee ontwikkelingen plaatsvinden en de aard van deze ontwikkelingen stellen andere eisen aan medewerkers. Zo kan er in turbulente tijden minder worden voortgeborduurd op kennis en trends uit het verleden. Analytische denkvaardigheden om tot nieuwe inzichten en oplossingen te komen zijn daarbij van belang.”
Lijst van prominente vaardigheden in 2025
Het tempo van technologische ontwikkelingen zal in sommige sectoren kunnen versnellen
Andere beroepen met bijbehorende kennis en vaardigheden zijn nodig omdat de toepassing van cloud computing, big data en e-commerce bij bedrijven hoog op de agenda staan en blijven staan, zo concludeert het WEF-rapport. Dit geldt eveneens voor Nederland. Zo is de verwachting dat de ruime meerderheid van de ondervraagde Nederlandse bedrijven die technologieën binnen 5 jaar zullen toepassen. De exacte waarden daarvoor in het rapport zijn achtereenvolgens 86% (cloud computing), 91% (big data analytics) en 86% (e-commerce). Ondanks deze vrij hoge adoptiegraad blijft Nederland op dit gebied iets achter ten opzichte van Japan en de Verenigde Staten waar de adoptiegraad zelfs rond de 95% ligt.
Er zijn verschillende technologische ontwikkelingen die de komende jaren naar verwachting meer gemeengoed worden bij bedrijven. Dit betreft niet alleen cloud computing (+17%). Het gaat bijvoorbeeld ook om de opkomst van encryptie en cybersecurity (+29%), 3D- en 4D-modellen (+10%), robotica (+10 á 11%) – zowel humanoïde als niet-humanoïde (zoals industriële automatisering en drones) – en blockchaintechnologie (+10%) (zie ook figuur 1). Quantum computing (-5%) en new materialen (-12%) zullen naar verwachting bij wat minder bedrijven geïntroduceerd worden in de nabije toekomst. De adoptiegraad van de verschillende technologische ontwikkelingen varieert per industrie. Zo wordt kunstmatige intelligentie vooral toegepast in de zakelijke en financiële dienstverlening, de gezondheidszorg en de transportsector. Verder zijn big data, het Internet of Things (IOT) en niet-humanoïde robotica van steeds groter belang voor de mijnbouw en metaalindustrie, terwijl de overheid en publieke sector zich vooral onderscheidt op het gebied van encryptie. Henk Volberda licht toe: “Met de opkomst van de vierde industriële revolutie is het voor veel bedrijven onontbeerlijk om in te zetten op aanstormende digitale technologieën. De specifieke technologie daarvoor kan enigszins verschillen per industrie, net als dat de timing ervan kan verschillen waarop die technologie gevestigd raakt. Zo geven de bevindingen aan dat cloud computing al actief aangewend wordt, terwijl quantum computing momenteel nog in een vrij onzeker stadium zit.”
De corona-pandemie versnelt digitalisering en thuiswerken.
De Corona-pandemie dwingt bedrijven tot digitaliseren en heeft een sterke invloed op de acceptatie van (nieuwe) technologieën. Zoals in het figuur hieronder gevisualiseerd zorgt de situatie rondom COVID-19 met name voor een toename in de mate van thuiswerken, een versnelde digitalisering van de werkuitvoering en toenemende automatisering van processen en taken. Bedrijven in Nederland lijken daarbij vooral in te zetten op de digitalisering van arbeidsprocessen (96%) en op meer mogelijkheden om vanuit huis te werken (88%).
Invloed van COVID-19 op de digitaliseringsagenda van Nederlandse bedrijven
Minder maar ook meer personeel nodig
De huidige verstoring van de economie door maatregelen om de verspreiding van het virus terug te dringen en de daarmee gepaard gaande economische krimp leiden naar verwachting dus tot een sterkere adoptie van nieuwe technologieën gericht op een transformatie van taken, banen en vaardigheden. Van de ondervraagde bedrijven geeft 43% aan van plan te zijn om hun personeelsbestand te verminderen vanwege technologie-integratie. Daartegenover staat dat één op de drie ondervraagde bedrijven (34%) hun personeelsbestand verwacht te vergroten vanwege diezelfde integratie. Twee op de vijf bedrijven (41%) verwacht meer gespecialiseerd personeel aan te zullen nemen. Naar verwachting zal in 2025 ongeveer de helft van alle werk-gerelateerde taken door machines worden uitgevoerd (zie figuur hieronder). Een aanzienlijk aandeel van de bedrijven verwacht in de komende vijf jaar veranderingen door te voeren met betrekking tot hun locaties, waardeketens en de omvang van hun personeelsbestand als gevolg van factoren die niet direct te relateren zijn aan technologie. Volberda: “Deze verwachtingen van managers vormen duidelijke signalen dat bedrijven aan de vooravond staan van fundamentele veranderingen. Niet alleen bestaande werklocaties en waardeketens komen daarmee onder druk te staan. Van medewerkers – of tenminste een deel van hen – worden andere vaardigheden en kennis verwacht die aansluiten bij het digitale tijdperk.”
Aandeel mens & machine aan totale werktijd
The Future of Jobs Report 2020
Deze bevindingen staan in The Future of Jobs Report 2020 van het World Economic Forum (WEF), gebaseerd op een omvangrijk onderzoek. Hieraan hebben wereldwijd 291 bedrijven, verdeeld over 15 verschillende sectoren, uit in totaal 26 landen deelgenomen, waaronder uit Nederland. Bij deze 291 deelnemende bedrijven zijn in totaal bijna 8 miljoen medewerkers actief. De enquête heeft voornamelijk betrekking op de veranderende manier van werken. Senior executives zijn gevraagd naar de verwachte personeelsmutaties in hun bedrijf met een tijdshorizon tot 2024. Het onderzoek is gericht op het verstrekken van unieke inzichten omtrent (1) de trends die de arbeidsmarkt beïnvloeden, (2) de snelheid van technologische adoptie onder het bedrijfsleven, en (3) het veranderende banenlandschap en aanverwante verschuivingen in gevraagde vaardigheden en, daaraan gerelateerd, de noodzaak van bij- en omscholing.
