BIM: basis voor efficiënter bouwen
Het gebruik in de bouwsector van een Bouw Informatie Model, ook wel Bouwwerk Informatie Management (BIM), groeit spectaculair. Een digitale omgeving waarin partijen in het bouwproces informatie delen, moet voor minder faalkosten, snellere oplevering en hogere kwaliteit zorgen.
- ‘Ict en BIM zijn belangrijke aanjagers van innovatie.’
- ‘Structurele veranderingen zijn noodzakelijk om de fragmentatie te verminderen.’
- ‘Dit vergt een cultuuromslag die nog lang niet voltooid is.’
Tien, vijftien jaar geleden was BIM nog een vaag begrip in de Nederlandse bouwwereld. ‘Een fenomeen waar bouwers bepaald niet warm voor liepen,’ weet Arjen Adriaanse, hoogleraar bouwprocesintegratie & ict aan de Universiteit Twente. ‘Nu is dat wel even anders. De grote bouwondernemingen hebben het voortouw genomen en in hun kielzog gaan de kleinere mee. En steeds meer opdrachtgevers schrijven het gebruik van BIM voor. BIM-managers zijn geen uitzondering meer, er zijn BIM-congressen waar 500 geïnteresseerden komen opdagen. Bouwbedrijven, maar ook opdrachtgevers, ingenieursbureaus, onderaannemers, leveranciers en softwarepartijen. Door BIM is ict en informatiemanagement nadrukkelijk op de agenda van de Nederlandse bouw- en infrasector komen te staan en wordt een flinke inhaalslag gemaakt. Een prima ontwikkeling en een voorwaarde om een rol te spelen in de internationale concurrentiestrijd.’
Arjen Adriaanse, hoogleraar bouwprocesintegratie & ict: ‘Een digitaliseringsslag was en is hoognodig.’
Digitaliseringsslag
‘Een digitaliseringsslag was en is hoognodig,’ zegt Adriaanse, specialist in de invoering en toepassing van de BIM-filosofie in de bouw- en infrasector. ‘Het innovatieve vermogen van die sector is relatief laag. Dat komt mede door 
fragmentatie; bouwprocessen bestaan uit verschillende fasen: programmeren, ontwerpen, realiseren, beheren & onderhouden. Met heel veel betrokken partijen: opdrachtgevers, architecten, ingenieursbureaus, aannemers, installateurs en toeleveranciers. Die na oplevering van een ziekenhuis, brug of kantoorgebouw ieder huns weegs gaan – einde samenwerking. Door de versnippering is er een groot gebrek aan kennis- en informatie-uitwisseling. Opdrachten worden over de muur gegooid, expertise blijft onbenut. Gevolg: faalkosten, vertraging, inefficiëntie en verlies aan concurrentiekracht.’
De deeltijd-hoogleraar, bij Arcadis Noord-Europa verantwoordelijk voor ontwikkeling en implementatie van BIM, ziet de bouwsector als een archipel van eilandjes die sterker met elkaar verbonden moeten worden. ‘Digitale informatie speelt hier een belangrijke rol. Een BIM-model vormt in principe een digitaal platform voor informatie-uitwisseling en samenwerking. Bouwwerkgegevens zijn voor alle partijen beschikbaar. Liefst worden toeleveranciers al tijdens de ontwerpfase betrokken. Gedurende het bouwproces kan elke partij kritisch meekijken en kennis inbrengen en wordt zo nodig bijgestuurd. Dat voorkomt fouten en kennis wordt beter benut.’ Structurele veranderingen zijn noodzakelijk om de fragmentatie te verminderen. Voorbeelden zijn ketensamenwerking en werken met integrale contracten. ‘Opdrachtgevers leggen steeds meer verantwoordelijkheid bij de aannemer. Integrale contracten met daarin ontwerp, realisatie én beheer & onderhoud voor 25 jaar komen frequenter voor. Optimalisatie wordt noodzaak, ook om de onderhoudskosten in de hand te houden. Dan heb je als bouwer je toeleveranciers en adviseurs hard nodig.’
Cultuuromslag
Het besef dat werken met BIM belangrijk is, landt snel. Werkte in 2010 nog maar twintig procent van de grotere aannemers ermee, vorig jaar was dat bijna tachtig procent, blijkt uit onderzoek van ABN AMRO. En toch, ‘niet elke partij ziet de toegevoegde waarde’, zegt Arjen Adriaanse. ‘En BIM biedt niet voor elke partij evenveel voordeel. De ene partij moet ook meer investeren dan de andere. Elke partij maakt haar eigen afweging. Positieve verwachtingen volstaan niet; ze willen concrete resultaten zien voordat ze er geld in steken. Installateurs en toeleveranciers zijn terughoudender dan de bouwers, met een BIM-penetratie ruim onder veertig procent. Om BIM goed te kunnen toepassen, moet de organisatie van de bouwsector structureel veranderen. Dat vergt een cultuuromslag die nog lang niet voltooid is. Wel verwacht ik dat andere, meer geïntegreerde samenwerkingsvormen steeds meer gaan doorbreken. Ict en BIM zijn daarbij belangrijke aanjagers van innovatie. Grote bouwers maken die slag en geven meer en meer de voorkeur aan toeleveranciers die werken met BIM. En steeds meer opdrachtgevers beginnen het voor te schrijven. Maar we zijn er nog lang niet.’
Adriaanse ziet de snelle technologische ontwikkelingen en digitalisering als katalysatoren voor het gebruik van BIM en vernieuwing. Hij wijst op het belang van informatiestromen combineren. ‘Sensoren bijvoorbeeld die aangeven wanneer het tijd is voor onderhoud. Meetgegevens zijn te combineren met 3D-modellen. En op termijn kan, door de BIM-gegevens van allerlei bouw- en infraprojecten samen te voegen, een digitale maquette van een gebied ontstaat. ProRail en Rijkswaterstaat zijn hiermee bezig in het kader van de weg- en railinfrastructuur. BIM-informatie is niet meer weg te denken als aanjager van vernieuwing; nu is het zaak om door te pakken.’
Ketenintegratie
Ook Frans Nieman, manager bij BIM-adviesbureau Itannex, ziet een snelle adaptie van BIM. ‘Bij Itannex hebben we ons volledig toegelegd op het ondersteunen van bedrijven die ermee (willen) werken. Voor dit jaar verwachten we dertig procent te groeien. Eerst zagen we de grote bouwers en installateurs BIM invoeren, nu volgen de kleinere bedrijven en de toeleveranciers. Steeds meer ondernemingen beseffen dat ze faalkosten kunnen reduceren door beter te communiceren en kennis te delen. Wij streven om van ketensamenwerking te evolueren naar ketenintegratie.’
Geld is zeker een trigger. Volgens onderzoeken belopen de faalkosten op bouwprojecten in Nederland elf procent. ‘Een tamelijk optimistische inschatting, vrees ik, maar nog altijd vele miljarden euro’s die feitelijk gewoon verbrand worden. Met BIM is daar flink in te verbeteren. Elke partij profiteert, inclusief de opdrachtgever.’ Het gaat echter niet vanzelf. ‘De sector is conservatief, de bereidheid om te investeren is er niet altijd. Grote ondernemingen hebben de afgelopen jaren wel anticyclisch geïnvesteerd in systemen én mensen. Maar ik begrijp best dat voor veel bedrijven overleven eerste prioriteit was. Nu is er meer investeringsbereidheid, al wordt nog beknibbeld op de opleidingen. En dáár zit vaak net het probleem. De BIM-software in combinatie met 3D-programma’s van Autodesk installeren is makkelijk. Het gaat erom hoe de mensen ermee omgaan. De traditionele tekenaar wordt cru gezegd overbodig. Vaak wordt dan een engineer aan de kant gezet en de tekenaar met 3D-software opgescheept. Terwijl BIM-programma’s en -processen meer competenties op hbo-niveau vereisen. BIM een plek geven in je bedrijf vergt competente mensen en veranderbereidheid in alle lagen van de organisatie.’
Uniforme standaard
Frans Nieman: ‘We zien steeds vaker dat opdrachtgevers bij aanbestedingen potentiële toeleveranciers uittesten op hun beheersing van BIM. Bedrijven die er ervaringen mee opgedaan hebben, zijn enthousiast, willen vaak méér. Koppeling met logistiek en beheer & onderhoud bijvoorbeeld. Bij BIM gaat het in eerste instantie niet altijd om eigen gewin. Zeker toeleveranciers leveren informatie en 3D-bibliotheken die het totale ontwerp- en bouwproces beter maken en versnellen. Uiteindelijk profiteren ze daar zelf ook van. Ze staan commercieel sterker en kunnen rekenen op vervolgopdrachten. Niet elke ondernemer ziet dat meteen.’ ‘Bimmen’ draait om samenwerking en informatie-uitwisseling op basis van open standaarden en individuele afspraken, zegt de Itannex-manager. ‘De eerste grote stappen zijn gezet; we zien in de bouw vaker bouwteams met al die disciplines erin. Maar er is nog een lange weg te gaan. Amper één derde van de fabrikanten en toeleveranciers is ermee bezig. Te weinig.’
Niet alleen de installateurs moeten mee met de ontwikkelingen, ook de fabrikanten voelen de druk. Zegt Frans Spijkers, marketingdirecteur van Legrand Nederland, producent van onder meer railkokersystemen, datanetwerken, kabeldraagsystemen en verdeelinrichtingen. ‘De installateurs verlangen van fabrikanten een uniforme standaard, met parameters waarmee ze 3D-productinformatie op softwareplatforms kunnen uitwisselen. Die komt eraan: ETIM RT. Uiteindelijk zal dat de uitwisselbaarheid van BIM-ontwerpen bevorderen en bijdragen aan verlaging van de faalkosten in de bouw. Ik verwacht overigens dat het nog jaren zal duren voordat BIM in de hele bouwkolom gemeengoed is.’ Directe winst voor de fabrikant levert dat niet op, ook voor Legrand niet. ‘Voor ons is het een investering. De toegevoegde waarde van de fabrikant ligt op lange termijn niet in het aanleveren van 3D-objecten, maar in het actief inzetten van expertise en kennis in het model. Zo ontzorgen we klanten en dragen we ons steentje bij aan faalkostenreductie.’
Complicaties voorblijven
Net als de andere grote Nederlandse bouwbedrijven is Heijmans al een jaar of zeven actief met BIM. Bij de diverse bedrijfsonderdelen werken zo’n veertig medewerkers fulltime aan verdere implementatie. BIM is een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering geworden, zegt Sophie Pfeiffer, BIM-manager bij Heijmans Infra. ‘We zitten midden in een verdiepingsslag, een cultuurverandering. We willen één standaard gebruiken voor de hele organisatie. Dat vergt nogal wat van de mensen. Ze volgen opleidingen en raken er stilaan van overtuigd dat we met BIM uiteindelijk efficiënter en concurrerender kunnen werken. Samenwerking en zo vroeg mogelijk informatie uitwisselen, daar draait BIM om. Daarmee kunnen we processen optimaliseren.’
Toeleveranciers moeten erin mee. Pfeiffer: ‘Met al veel ketenpartners ‘bimmen’ we succesvol. Wij selecteren daar ook op. Minder ervaren partners kunnen zich optrekken aan integrale projecten. Er zijn legio voorbeelden dat samenwerking en digitale informatie-uitwisseling resultaten oplevert. In een 3D-model zie je veel meer dan in 2D. Zo kwamen we er bij het ontwerpen van een weg achter dat er in de bermen onvoldoende ruimte was voor maaimachines. Toch handig als je dat ziet voordat de weg er ligt. Plan je de plek van kabels, buizen en leidingen samen met de partners, dan kun je complicaties bij bijvoorbeeld onderhoud voorkomen. Veiligheid, ook een factor. Door informatie te koppelen zie je sneller knelpunten en kun je daarop anticiperen.’ Sophie Pfeiffer is ervan overtuigd dat BIM uiteindelijk breed wordt gebruikt. ‘Opdrachtgevers stellen het vaker als voorwaarde.’
