Innovatiecluster Drachten (ICD) begon in 2013 op initiatief van zes Drachtster bedrijven. Met Berenschot stelden ze een achtjarenplan op voor het creëren van een noordelijk ecosysteem rond hightech systemen & materialen. Geleidelijk voegen ze functies toe aan hun ecosysteem, te beginnen met boeien & binden en netwerkvorming, richting collectieve r&d en shared facilities, tot uiteindelijk spin-outs en complete zelfsturing.
Ecosysteemontwikkeling ‘volgens het boekje’
Joost Krebbekx: ‘We gaan kijken wat er bij bedrijven aan kennis en technologie op de plank ligt die we in de vorm van spin-outs naar nieuwe technostarters kunnen brengen.’
In ICD werken bedrijven samen om de noordelijke htsm-sector en maakindustrie tot verdere bloei te brengen. Dat doen ze op vijf aspecten: human capital, kennisdeling en -ontwikkeling, gedeelde faciliteiten, ondersteuning van technostarters en process suppliers, regiopromotie en -verankering. Voor de concrete invulling heeft ICD een achtjarenplan gemaakt voor vier periodes van twee jaar, waarbij telkens meer ecosysteemfuncties door activiteiten worden ingevuld. Namens adviesbureau Berenschot fungeert senior managing consultant Joost Krebbekx als programmamanager. ‘Wij hebben een model dat de bouwstenen definieert voor een compleet ecosysteem. Dat zijn we gestructureerd met een duidelijke focus en steeds meer massa aan het uitbouwen. Het is simpel begonnen met boeien en binden, van mensen en bedrijven. Daarmee hebben we in 2013-2014 de basis voor ICD gelegd. We begonnen met zes bedrijven en aan het eind van deze periode waren dat er negen. Vervolgens zijn we shared facilities gaan toevoegen, als eerste voor 3D-metaalprinten, en technostarters gaan helpen en hebben we twee r&d-projecten opgezet. Omdat de bedrijven zo enthousiast waren, hebben we die uit de periode 2017-2018 naar voren gehaald. Voor die periode komen er vijf nieuwe bij. Het organiseren van r&d-projecten met bedrijven is complex, dat hebben we eerst tussen hen onderling gedaan. Nu zetten we een stap verder en doen we dat samen met kennisinstellingen. Zo leren we bedrijven hoe ze projecten moeten optuigen en managen, dat is weer onderdeel van het groeimodel.’
Lange adem
Inmiddels telt het cluster vijftien bedrijven en ligt voor 2017-2018 de nadruk op verder groeien in de regio, met de focus op zelfscheppende bedrijven en daarnaast aandacht voor de ontwikkeling van process suppliers. Echt nieuwe ecosysteemfuncties toevoegen staat weer voor de laatste programmaperiode, 2019-2020, op de agenda (zie ook de illustratie). Uiteindelijk moet ICD een volledig zelfsturend cluster worden met als doel na 2020 door te gaan. Als succesfactor noemt Krebbekx in de eerste plaats de lange adem. ‘De bedrijven bepalen het tempo. Door mee te gaan in het achtjarenplan, is er de ruimte om het volgens het boekje te doen. Daarbij is focus belangrijk. Bij het toelaten van nieuwe leden vasthouden aan het profiel: htsm, zelfscheppend, internationaal en aanvullend op de partijen die al lid zijn. De steun van provincie Fryslân en gemeente Smallingerland is daarbij essentieel, met de afspraak dat ICD de vrijheid heeft om over de provinciegrens te kijken. Tot op een uur rijden van Drachten willen we er partijen bij betrekken; bekend is dat ze tot die afstand verbinding voelen.’
Investeren
Verbinding met ICD voelt Henk Smid van system supplier en elektronicaspecialist Variass zeker, voor de vestiging Drachten én vanuit hoofdvestigingsplaats Veendam. Hij is lid van het dagelijks bestuur van ICD en put motivatie uit zijn ‘ambassadeurschap’ voor het noorden. ‘We moeten de regio beter positioneren, voor meer groei en voor meer ruimte voor start-ups. Er zijn hier veel prachtige maakbedrijven. Binnen ons ecosysteem kunnen we die samen laten experimenteren en innoveren om zo onze regio een strategische voorsprong te geven. Samen kunnen we ook uitdagingen aanpakken op een hoger niveau en kijken naar de technologieën voor de komende jaren; denk aan 3D-printen, robotisering en big data. Welke bedrijven zijn daar al mee bezig, welke bedrijven zijn complementair aan elkaar? Die kunnen samen r&d doen en van elkaar leren. We investeren samen in een hightech Shared Facility Center, met robots en een 3D-metaalprinter. Daarmee hebben we ook een fysieke infrastructuur, waar bedrijven technologische kennis kunnen uitwisselen en derden tegen betaling gebruik van kunnen maken.’
Wat Smid tot nu toe opvalt is de ‘intrinsieke samenwerking’ binnen ICD. ‘In projecten maar ook daarbuiten zoeken bedrijven elkaar op, ook als ze bijvoorbeeld vragen hebben over export naar India, om ervaringen uit te wisselen.’ Deelname aan ICD – ‘bedrijven staan ervoor in de rij’ – is niet alleen een kwestie van aanhaken, benadrukt Smid, maar ook van investeren van geld en tijd. ‘Ik schat dat wij er vanuit Variass wel één fte in steken. Het draait niet alleen op subsidie, want de bedrijven hebben vijftig procent geïnvesteerd. Het is een gezamenlijk project met de overheden, compliment aan provincie en gemeente dat ze mee-investeren.’
Burgemeester Tjeerd van Bekkum: ‘We moeten hier een goed mbo hebben en daarnaast ben ik blij dat het hbo met modules naar de bedrijven komt.
Werkgelegenheid
Voor de gemeente Smallingerland, waarvan Drachten de centrumplaats is, draait het om ‘werkgelegenheid, werkgelegenheid, werkgelegenheid’, zegt burgemeester Tjeerd van Bekkum. ‘Daarom hebben wij geloof in de bedrijven van ICD. Zij doen namelijk niet alleen aan innovatie, het is ook maakindustrie.’ Met alle werkgelegenheid die daaraan, ondanks of juist dankzij smart industry, is verbonden. ‘Op dat punt hebben wij pittige dossiers, met onder meer veel laagopgeleiden zonder werk. Daarom is hier een aanjaagfunctie van de overheid nodig. Wij zitten als gemeente bij ICD aan tafel, maar de bedrijven moeten vrij kunnen ondernemen. Wat dat betreft moet ik de gemeente een compliment maken voor het ‘loslaten’. De provincie en de gemeente steken er echter wel maatschappelijk geld in; dat moeten wij kunnen verantwoorden.’
De burgemeester ziet dat ICD z’n eerste vruchten afwerpt, maar hij spreekt van een ‘broos evenwicht’. ‘We moeten zorgen dat internationaal georiënteerde bedrijven hun ankers hier niet meer lichten. Gelukkig zijn ze niet zomaar weg, want de looncomponent is niet meer de belangrijkste. Nu Philips vooral inzet op health, moeten ze nieuwe producten op dat gebied ook in Noord-Nederland gaan maken.’ Acquisitie van buitenlandse bedrijven loopt via het ministerie van EZ en ontwikkelingsmaatschappij NOM, zegt Van Bekkum. ‘Wij moeten zorgen dat we de juiste bedrijventerreinen hebben, ook voor het bestaande bedrijfsleven, dat we de infrastructuur en de vergunningverlening op orde hebben en dat er een goed woonklimaat is, zodat mensen hier willen komen wonen en werken. Daarbij moeten we als overheid samenwerken met de andere o’s (ondernemers en onderwijs/onderzoek, red.). Voor de scholenbouw van roc Friese Poort op hun campus in Drachten hebben wij geïnvesteerd in de bereikbaarheid.’
Gedeputeerde Sander de Rouwe: ‘Ik heb het mkb uitgedaagd om meer ‘grensontkennend’ samen te werken.
Voortrekkers
Veel van deze punten staan op de samenwerkingsagenda van gemeente en provincie. Sander de Rouwe is als gedeputeerde financiën en economische zaken van de provincie Fryslân nauw betrokken bij ICD. Vanuit de Nuon-gelden heeft de provincie, voor structuurversterking, ICD ondersteund. ‘Niet op grond van een dikke nota van de provincie. Wij hebben tegenwoordig een nieuwe rol: faciliteren. De kracht van dit cluster is dat de grote bedrijven het voortouw nemen en het goede voorbeeld geven. In Fryslân is 99 procent van de bedrijven mkb en dat blijft vaak, onterecht, onder de radar van de overheid. Als je in de pioniersfase mikt op langdurige samenwerking, moet je dat doen met een aantal grote jongens. Die tip wil ik andere regio’s wel geven: begin met voortrekkers die de regio kunnen meenemen.’ De gedeputeerde vindt het een goede zaak dat ICD ook leden van buiten de provincie heeft. ‘Vroeger reageerde de provincie overspannen: dat bedrijf is niet Fries, dus kunnen we niet helpen. Nu juichen we het toe dat Friese bedrijven slimme allianties sluiten met bedrijven van buiten.’
Strategische allianties
Die strategische allianties zijn er eveneens in het onderwijs, wijst De Rouwe op het Friese hogeronderwijsakkoord dat met dertien landelijke kennisinstellingen is afgesloten. Met als brandpunt Leeuwarden, maar dat ziet hij niet als een bezwaar voor ICD. ‘De afstand Drachten-Leeuwarden is bij wijze van spreken kleiner dan die tussen noord en zuid binnen Amsterdam.’ Voor de verdere ecosysteemontwikkeling zet de gedeputeerde, letterlijk, z’n geld op de elfde faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen, de Campus Fryslân in Leeuwarden (meer hierover elders in deze special). ‘Die kan de verbintenis met ICD aangaan. Daarmee kunnen we de doorlopende leerlijn in Friesland beter laten doorklinken.’
De langetermijnplanning van ICD waardeert Sander de Rouwe. ‘Er spreekt veel vertrouwen uit en het zorgt voor voorspelbaarheid en commitment. Er is nu een stevige oorlogskas waarmee bedrijven in de lead kunnen blijven. Daarbij kijken we wel samen met hen hoe we de inzet van ICD kunnen verbinden met programma’s van de provincie. Hier is niet alles driedubbel aanwezig, dus we moeten de zaken die er zijn slim met elkaar verbinden.’ Om zulke slimme allianties, tussen bedrijven onderling en met kennisinstellingen en overheden, draait het ICD-ecosysteem.
ICD voorbeeld voor andere noordelijke hotspots
‘De maakindustrie is een belangrijke sector in Noord-Nederland, die moet je koesteren.’ Dat zegt Lambert Zwiers, directeur van VNO-NCW Noord en MKB-Nederland Noord. ‘Philips Drachten en Fokker Hoogeveen vervullen een icoonrol en pakken de regie om mkb-maakbedrijven om hen heen bij hun ambities te betrekken.’ VNO-NCW / MKB Noord heeft voor die maakindustrie twee speerpunten. Het eerste is duurzaamheid. ‘De transitie van fossielgeoriënteerd naar hernieuwbare energiebronnen, maar denk ook aan duurzame inzetbaarheid van medewerkers.’ Het tweede is smart industry. ‘Dat concept wordt sterk gestimuleerd door de NOM.’
Innovatiecluster Drachten dicht Zwiers een voorbeeldfunctie toe. ‘Met als drijvende kracht Philips zijn bedrijven aan de slag gegaan om hun ambities te verbinden. Dat concept moeten wij op meerdere hotspots in Noord-Nederland realiseren, zoals in de regio Emmen-Hoogeveen, met als trekkers Fokker en het chemiecluster in Emmen. Dat past in het traject dat daar op gang is gebracht, ‘Vierkant voor werk’. Wij zijn in gesprek met bedrijven, provincie en gemeenten. Bedrijven kunnen bij de overheden aankloppen om hen te faciliteren, maar ze moeten zelf de kar trekken. In Drachten heeft het ook een tijdje geduurd voor men de ingrediënten voor succes scherp had.’ Andere hotspots die Zwiers op het oog heeft, zijn Delfzijl, waar de chemie moet ‘vergroenen’, en de food in Friesland, waar bedrijven samen aan product- en procesinnovatie werken. Hij is enthousiast over de samenwerking met de overheden. ‘Er zit nu in alle drie provincies een generatie bestuurders aan het roer die veel oog heeft voor de kansen in de maakindustrie. Als bedrijven het voortouw nemen tot ketensamenwerking, ben ik overtuigd dat de provincies bereid zijn dat te faciliteren. Dan kan het rijk niet achterblijven.’
