Nederland zal de komende jaren aanmerkelijk meer uitgeven aan R&D en innovatie dan in de afgelopen periode. De uitgaven van de rijksoverheid zullen naar verwachting in 2025 met 9,2 miljard euro een kwart hoger liggen dan in 2019 (7,3 miljard). Dat blijkt uit het jaarlijkse overzicht van het Rathenau Instituut van de totale investeringen in wetenschap en innovatie (TWIN-rapport 2019-2025).
- Het Nationaal Groeifonds zal naar verwachting de uitgaven voor R&D en innovatie fors doen stijgen.
- Via extra middelen voor R&D en innovatie wil de overheid de gevolgen van de coronacrisis bestrijden.
- Ondanks stijgende uitgaven zal Nederland waarschijnlijk ook in 2021 niet voldoen aan de Europese afspraken.
De belangrijkste reden voor de forse stijging van de overheidsuitgaven voor R&D en innovatie, is het Nationaal Groeifonds dat het kabinet in september 2020 oprichtte om bij te dragen aan economische groei op de lange termijn. Dit fonds is bedoeld om de Nederlandse economie te versterken via eenmalige investeringen in onderzoek, ontwikkeling en innovatie, kennisontwikkeling en fysieke infrastructuur. De verwachting is dat via het Nationaal Groeifonds in 2021 zo’n 0,3 miljard euro in R&D en innovatie wordt geïnvesteerd, en dat dit oploopt naar zo’n 1,3 miljard in 2025.
Daarnaast zet de overheid ook extra middelen in om via R&D en innovatie de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden. Zo heeft ze via de Corona-overbruggingslening in 2020 zo’n 200 miljoen euro beschikbaar gesteld voor innovatie binnen het midden- en kleinbedrijf, dat weggezet wordt via de regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Acht provincies maken meer middelen vrij voor kennis en innovatie. Ook komt er in 2021 meer budget voor de Wet bevordering speur en ontwikkelingswerk, die bedrijven de mogelijkheid biedt om innovatie-uitgaven af te trekken van de loonheffing die ze betalen.
Ondanks dat er meer geld beschikbaar komt voor onderzoek en innovatie, zal Nederland waarschijnlijk ook in 2021 niet voldoen aan de afspraak die de landen van de Europese Unie hebben gemaakt om hieraan 2,5% van hun bbp uit te geven voor het stimuleren van hun kennissamenleving en hun economische groei. De afgelopen jaren bleef het percentage dat overheid, bedrijfsleven en andere partijen samen in Nederland investeren, rond de 2,16% steken. Om in 2021 toch op die 2,5% uit te komen, zou de overheid zo’n half miljard moeten investeren bovenop het al begrote bedrag. Bedrijven en andere partijen zouden dan ook nog zo’n 2,8 miljard extra moeten bijdragen.
‘Nu we de coronacrisis langzaam achter ons lijken te laten, is het belangrijk om te kijken naar wat Nederland uitgeeft aan R&D’, zegt directeur Melanie Peters van het Rathenau Instituut. ‘Onze kennissamenleving is afhankelijk van investeringen in verschillende soorten onderzoek en innovatie. Doordat we in beeld hebben gebracht wat de verschillende ministeries en andere partijen investeren, kunnen we verschuivingen monitoren in R&D-investeringen van het rijk bij universiteiten, publieke kennisorganisaties en bedrijven.’
amenvatiing onderzoek:
De Totale investeringen in wetenschap en innovatie 2019-2025 (TWIN 2019-2025) gaat in op de ontwikkeling van de overheidsuitgaven voor R&D en innovatie over de periode van 2019 tot en met 2025. De Nederlandse overheid financiert ongeveer 30% van de totale directe uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling (R&D). In 2019 gaf ze hieraan een bedrag uit van € 5,6 miljard. Daarnaast stelt de overheid directe middelen beschikbaar voor innovatie. Ook stimuleert ze private investeringen in R&D en innovatie via belastingvoordelen voor bedrijven die R&D en innovatie uitvoeren.
Alhoewel in de dagelijkse praktijk R&D en innovatie vaak worden gebruikt als synoniemen, zijn ze niet hetzelfde. Wij volgen de internationale definities die we toelichten in de bijlage. Grofweg komen die erop neer dat onder innovatie alle activiteiten vallen die kunnen leiden tot nieuwe of betere producten, processen of diensten. Van R&D is sprake wanneer het gaat om het vergroten van kennis en het ontwikkelen van nieuwe toepassingen.
In deze publicatie kijken we niet alleen naar de rijksoverheidsuitgaven, maar ook naar de totale uitgaven aan R&D (van bedrijven, overheid en andere organisaties) en naar de provinciale en EU-uitgaven. Verder vergelijken we de Nederlandse overheidsuitgaven aan R&D met die van andere landen en kijken we naar de gerealiseerde en begrote Nederlandse overheidsuitgaven. Hierbij moet worden opgemerkt dat de uiteindelijke uitgaven kunnen afwijken van de begroting en meerjarenramingen.
Onze analyse leidt tot de volgende hoofdconclusies.
1. De rijksoverheidsuitgaven voor R&D en innovatie stijgen fors, met name door het Nationaal Groeifonds.
De rijksoverheidsuitgaven voor R&D en innovatie stijgen naar verwachting van € 7,3 miljard in 2019 naar € 9,2 miljard in 2025. Dit komt vooral door meer directe uitgaven voor R&D en innovatie. De directe uitgaven voor R&D stijgen met bijna een miljard euro (€ 969 miljoen; +17%). Ook de directe uitgaven voor innovatie, niet zijnde R&D, stijgen flink (€ 779 miljoen; +207%). Een van de belangrijkste oorzaken van deze stijgingen is het Nationaal Groeifonds. Dit fonds, bedoeld om bij te dragen aan economische groei op langere termijn, besteedt vanaf 2021 geld aan kennisontwikkeling, infrastructuur en onderzoek, ontwikkeling en innovatie. In totaal is er € 20 miljard vanuit het fonds beschikbaar voor toekenningen in de periode 2021-2025. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) heeft op basis van de begroting 2021 een zo goed mogelijke inschatting gemaakt van welk deel van de middelen uit het Nationaal Groeifonds relevant is voor R&D en innovatie. De verwachting is dat via het Nationaal Groeifonds in 2021 zo’n 0,3 miljard euro in R&D en innovatie wordt geïnvesteerd, en dat dit oploopt naar zo’n 1,3 miljard in 2025. Door het fonds verschuift ook de verhouding tussen institutionele en projectfinanciering: een groter deel van de directe R&D-uitgaven wordt uitgezet via projectfinanciering. Het aandeel projectfinanciering was de afgelopen jaren al gestegen van 23% in 2005 tot 33% in 2020. Door de middelen van het Nationaal Groeifonds neemt het percentage naar verwachting nog verder toe, tot 38% in 2025.
2. Extra middelen voor de coronacrisis, vooral regionaal.
De overheid zet op verschillende plekken extra middelen in om door middel van R&D en innovatie de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden. De middelen worden veelal uitgezet in de regio. Zo zet het ministerie van EZK in 2020 een corona-overbruggingslening (€ 210 miljoen in 2020) uit via de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s), en versterkt het ministerie de fondsen van de ROM’s met € 106 miljoen in 2020. Daarnaast maken acht provincies extra middelen vrij voor kennis en innovatie in verband met COVID-19. Tot slot is ook op landelijk niveau rekening gehouden met de coronacrisis. Het budget van de Wet bevordering speur- en ontwikkelingswerk (WBSO) is in 2021 verhoogd, om het tarief van de eerste schijf te verhogen, en zo private investeringen in R&D te stimuleren.
3. Belangrijkste stijgers: budget voor universiteiten en publiek-private samenwerking.
De directe R&D-uitgaven van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap stijgen naar verwachting over de periode 2019-2025, van € 4,1 miljard naar € 4,3 miljard (5,2%). Dit komt vooral door een toename in de institutionele financiering voor universiteiten: van € 2,9 miljard in 2019 naar € 3,2 miljard in 2025. Ook de directe R&D-uitgaven van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) stijgen over de jaren 2019-2025 van € 740 miljoen naar € 876 miljoen (18,4%). Deze stijging wordt onder andere veroorzaakt doordat er meer budget uitgetrokken wordt om publiek-private samenwerking (PPS) te stimuleren. Zowel de budgetten voor de PPS-toeslag als voor de MKB-Innovatiestimulering Regio en Topsectoren (MIT) stijgen.
4. Belangrijkste daler: bekostiging voor NWO daalt.
De bekostiging voor NWO (exclusief de NWO-instituten) daalt over de periode 2019-2025 van € 804 miljoen naar € 730 miljoen. De daling bij NWO is deels een gevolg van de overheveling van de middelen voor de SEO-regeling en de resterende sectorplanmiddelen naar de universiteiten, om de werk-, aanvraag- en matchingsdruk terug te dringen. Dit gebeurde naar aanleiding van het advies van de commissie-Van Rijn. Ook in TWIN 2018-2024 zagen we het budget van NWO teruglopen. Oorzaak daarvan was onder andere dat vanaf 2019 de middelen voor de sectorplannen Bèta en Techniek en Social Sciences and Humanities naar de universiteiten overgeheveld werden.
5. Institutionele uitgaven aan TO2-instellingen komen in 2020 voor het eerst weer boven het niveau van 2010.
De instellingen voor toegepast onderzoek (TO2-instellingen) kenden na 2010 een lange periode waarin hun middelen voor R&D daalden. De in de twee vorige TWIN-publicaties ingezette stijging van de institutionele financiering van TO2-instellingen blijft behouden, met een piek in 2020. In 2020 komt de institutionele financiering van de TO2-instellingen, rekening houdend met inflatie, voor het eerst boven het niveau van 2010 uit. In 2010 lag het institutionele budget van de TO2-instellingen op € 478 miljoen (TWIN-berekening). In 2020 ligt het op € 552 miljoen. Rekening houdend met inflatie is dit 1% hoger dan in 2010. De toename ten opzichte van eerdere jaren komt vooral door toegenomen investeringen vanuit het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Tussen 2019 en 2020 stijgen de institutionele middelen bij alle TO2-instellingen. Over de periode 2019-2025 zijn er verschillen. Sommige TO2-instellingen zien de institutionele middelen stijgen (zoals veel grote technologische instituten), andere dalen (zoals Wageningen Research).
Lees Link magazine digitaal of vraag een exemplaar op: mireille.vanginkel@linkmagazine.nl
6. Om de ambitie te realiseren dat 2,5% van het bbp wordt uitgegeven aan R&D, blijven extra investeringen noodzakelijk.
In de periode 2013-2019 besteedden overheid, bedrijfsleven en overige financiers samen zo’n 2,16% van het bbp aan R&D. Daarmee liggen de totale Nederlandse R&D-uitgaven onder het gemiddelde van de OESO, en net boven het gemiddelde van de EU-27. Achterliggende gedachte bij investeringen in R&D is dat deze vitaal zijn voor onze kennissamenleving en economische groei stimuleren. Nederland heeft in Europees verband afgesproken om in 2020 2,5% van het bbp te besteden aan R&D. Om deze ambitie te realiseren, zal er meer geïnvesteerd moeten worden in R&D. Om in 2021 op 2,5% uit te komen, is met de meest recente prognoses € 4,1 miljard nodig, bovenop de € 16,6 miljard die in 2018 is uitgegeven. Bij gelijkblijvende verhoudingen tussen de verschillende financiers, zou de overheid, bovenop de al begrote € 0,73 miljard extra, aanvullend nog € 0,5 miljard extra moeten investeren. Vanuit het bedrijfsleven is een extra investering van € 2,3 miljard extra per jaar nodig ten opzichte van 2018. Buitenlandse en overige partijen zouden € 0,5 miljard extra moeten investeren.
Naast de directe R&D-uitgaven geeft de Nederlandse overheid ook fiscale steun om R&D bij bedrijven te stimuleren. De Nederlandse overheid geeft in 2018 0,14% van het bbp aan fiscale overheidssteun. Dit is relatief veel ten opzichte van andere landen. Deze uitgaven van de Nederlandse overheid liggen boven het EU-27-gemiddelde (0,09%) en het OESO-gemiddelde (0,10%).
