Mariëlle Stoelinga: We appen op de fiets en kiezen graag voor zonnepanelen, maar zijn bang voor een terroristische aanslag en kernenergie. Het zijn maar enkele voorbeelden van situaties waarin mensen reageren en handelen op basis van intuïtie in plaats van ratio. Want als je deze thema’s cijfermatig onderbouwt, zie je dat de kans op een aanslag veel minder groot is dan de mogelijkheid dat je een ongeluk veroorzaakt door te appen op de fiets. En volgens dezelfde benadering valt te onderbouwen dat een grotere inzet van kernenergie meer positieve effecten heeft op het milieu dan een groei van het aantal zonnepanelen. Maar ja, dat menselijk gevoel hè. Welkom in de wereld van prof. dr. Mariëlle Stoelinga, die eind november haar oratie houdt als hoogleraar risicomanagement voor high-tech systemen bij Universiteit Twente.
De hoogleraar weet waar de schoen wringt. “Veel mensen zijn niet opgeleid met het principe risico’s vooraf in te calculeren. Zij zien technieken voor kansberekening en risicomodellen al snel als tijdrovend en ingewikkeld. Maar juist omdat systemen steeds complexer worden en diverse technologieën worden geïntegreerd is het essentieel dat je het hele proces blijft overzien. Zonder risico’s kom je niet vooruit en is innovatie niet mogelijk. Maar dit moeten wel gecalculeerde risico’s zijn die je systematisch onderzoekt en waarover je transparant bent naar de buitenwereld.”
De menselijke factor
In haar vakgebied komt Stoelinga het keer op keer tegen: de menselijke factor is de meest onberekenbare. Er worden binnenbochten genomen, we innoveren soms te snel en beoordelen risico’s door een (te) roze bril. Dat zie je in de recente geschiedenis aan voorbeelden als het ongeluk met de Stint in Oss, maar ook eerder met de zelfrijdende auto’s van Uber en Google. Ik ben ervan overtuigd dat die te voorkomen waren als er in een vroeger stadium goed risicomanagement was uitgevoerd. Juist in deze tijd van snelle, vaak technologische, ontwikkelingen is dit belangrijker dan ooit.”
Hetzelfde principe, handelen op basis van intuïtie in plaats van cijfermatig onderbouwde feiten, werkt beperkend, zoals in het geval van de discussie over kernenergie. Criticasters wijzen direct op de rampen van Tsjernobyl en Fukushima en alle mogelijke gevaren. Maar uit de harde cijfers en onderzoeken blijkt dat deze vorm van energie meer positieve effecten heeft op het milieu en dat de veiligheid van kerncentrales dankzij technologische ontwikkelingen is geoptimaliseerd in de afgelopen decennia. Dat betekent overigens niet dat verder onderzoek op dit gebied overbodig is. Met name cyberrisico’s moeten beter onderzocht worden. Probleem hierbij is dat veiligheid (afwezigheid van onbedoelde ongelukken) en security (afwezigheid van moedwillige aanvallen) elkaar vaak in de weg zitten. Maatregelen die je neemt om de veiligheid te vergroten, kunnen de security verlagen.
Het Internet-of-Things (IoT) biedt bijvoorbeeld geweldige mogelijkheden om de veiligheid van kerncentrales te verbeteren. Maar het IoT is ook berucht om zijn slechte security vanwege de vele mogelijkheden om het systeem binnen te dringen. Hoe je veiligheid en security tegen elkaar af moet wegen is dus een belangrijk thema.
Mens en techniek verbinden
Mens en techniek zijn altijd met elkaar verbonden. Dat vindt de professor juist zo leuk aan haar vakgebied. “De mens is vaak de zwakste schakel, maar hier liggen vaak meerdere factoren aan ten grondslag. Systematisch en voortdurend risicomanagement is essentieel om problemen met nieuwe technologie te beperken. Kernprincipe is alle mogelijke storingen systematisch in kaart te brengen. Vervolgens moeten we dan geschikte maatregelen formuleren.
Twee zaken zijn essentieel: Ten eerste moet je de juiste expertises betrekken bij de risicoanalyses: in het geval van de Stint zijn dat elektrotechnici die weten hoe een elektromotor werkt, werktuigbouwkundigen die de constructie van een stint snappen, en psychologen die weten of mensen goed met een nieuw product kunnen omgaan. Alleen zo kun je de menselijke, technologische en omgevingsfactoren op waarde schatten en de wisselwerking tussen deze factoren goed beoordelen. Daarnaast moet je accepteren dat je nooit alle risico’s kunt ondervangen. Je kunt alleen inschatten hoe groot de kans is dat zich een probleem voordoet, wat de mogelijke impact van het probleem kan zijn en op basis hiervan een gedegen plan B ontwikkelen. Als je deze zaken goed onder controle hebt kun je een hoop ellende voorkomen. De UT is sterk in dit soort multidisciplinair onderzoek, high-tech human touch is niet voor niets ons motto.”
Blijven Innoveren
Ondanks het feit dat Stoelinga elke werkdag bezig is met risico’s slaapt ze naar eigen zeggen uitstekend. “Onze wereld is veiliger dan ooit, we worden ook ouder dan ooit. Waar ik wel wakker van lig is het gebrek aan onderzoeksfinanciering. Nederland staat onderaan als het gaat om investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Naast het praktisch gestuurd onderzoek, dat ik vaak en met veel plezier doe, is duurzaam en fundamenteel onderzoek voor ons als universiteit essentieel. Alleen op die manier kunnen wij blijven innoveren, en werken aan de grote uitdagingen van ons vakgebied: risico’s zoals de toenemende afhankelijkheid van ICT systemen, de digitale transformatie, cybersecurity en klimaatverandering.
Bron Universiteit Twente
