De verpakkingsindustrie moet een antwoord vinden op vele uitdagingen. Consumenten en retailers hebben uitgesproken eisen en ideeën als het om verpakkingen gaat. De wetgever is streng en de duurzaamheidsdoelen zijn ambitieus. Hoe kunnen producenten van plastic, papieren en kartonnen verpakkingen hierop inspelen? Tien bedrijven schoven aan bij een online TalkING Industry van Link Magazine en ING. Wat duurzaam lijkt, is het in de praktijk niet per definitie. Maar hoe maak je dat de eindgebruikers duidelijk?
- ‘Waarom moet alles eigenlijk zo lang houdbaar zijn?’
- ‘Eindconsumenten hebben een beter gevoel bij karton.’
- ‘Recyclebaarheid is heel lastig in te bouwen.’
- ‘Functionaliteit en circulariteit staan niet los van elkaar.’
- ‘We maken wel eens de grap dat je veiliger een verpakking op kunt eten dan de inhoud ervan.’
TalkING Industry over de verpakkingsketen
In de week van de discussie is het programma De vuilnisman op tv. Programmamaker Teun van de Keuken duikt in de wereld achter het afval. De plasticindustrie lijdt aan een onstilbare verpakkingshonger, klinkt het onomwonden. De verpakkingsindustrie moet echt andere materialen gebruiken en véél beter recyclen, is de conclusie. ‘Plastic wordt standaard gezien als slecht, papier als goed’, zegt Marcel van Enckevort, businessmanager EURASIACORP, distributeur van polymeren. ‘Dat is het juk dat plastic op de schouders blijft dragen. “Plastic moet op de lijst van giftige stoffen komen”, hoorde ik iemand ’ns zeggen. Dan denk ik: waar gaat dit over? Er is een groot gebrek aan kennis. Daar hebben we als sector continu mee te dealen.’
Marcel van Enckevort,
Cirkels sluiten
De (plastic)verpakkingsindustrie weet zelf ook wel dat er veel moet gebeuren, blijkt tijdens de online discussie onder leiding van Theo Stijnen, directeur Nederland bij PlasticsEurope, een pan-Europese brancheorganisatie voor de kunststof producerende industrie. Stijnen: ‘De Nederlandse overheid heeft de ambitie om in 2050 de grondstoffencirkels, waaronder die van plastics, gesloten te hebben. Plastics moeten volledig circulair zijn. 2030 is een tussenjaar, waarin 50 procent gebaseerd moet zijn op hernieuwbare grondstoffen, oftewel recyclaat of biobased materiaal. Dat laatste speelt voorlopig nog meer een kleine rol. Dus vooral recyclaat wordt heel belangrijk om de keten te sluiten.’ Hoe kunnen fabrikanten hun verpakkingen redesignen, en beter geschikt maken voor hergebruik of in ieder geval voor recycling? Hoe komt er veel meer afstemming in de keten, van designers, producenten en retailers tot recyclers? Tijd voor drie stellingen.
Stelling 1: Over functionaliteit versus circulariteit
Door het aantal soorten materialen in verpakkingen te verminderen worden recycling en hergebruik eenvoudiger. Het versterkt de circulariteit van plastic. Maar dan moet je wel concessies doen aan de functionaliteit. Waarvoor moeten we kiezen?
Van Enckevort: ‘Als ik kijk naar functionaliteit versus circulariteit, heb ik vele trends zien komen en gaan. Op een gegeven moment kwamen er meerlaagse verpakkingen van monomateriaal. Vervolgens moest alles dunner, dunner, dunner. Om dezelfde functionaliteit te bereiken, moesten meerdere soorten materiaal gecombineerd worden. Maar kun je daarom toch niet beter een dikkere monoverpakking gebruiken die makkelijker te recyclen is, is dan de vraag. En waarom moet alles eigenlijk zo lang houdbaar zijn?’ Een zak chips gaat open en leeg. We schieten vaak door in de houdbaarheidseisen voor voeding, aldus Van Enckevort.
Rob Verhagen
Maar stel dat het om het verpakken van chemicaliën of medicijnen gaat. Dan komt die functionaliteit van de verpakking toch wel op de eerste plaats. ‘Het voorkomen van verspilling en lekkages is beter voor het milieu dan enkel kiezen voor circulariteit. Het gaat over de gehele keten, over de verpakking én de inhoud’, zegt Rob Verhagen, sustainability director bij de Oerlemans Packaging Group, producent van flexibele kunststofverpakkingen.
Sustainable en desirable
Henk Nota, directeur van Vrijdag Premium Printing, specialist in het verwerken en bedrukken van papieren en kartonnen producten, benadrukt dat iedere verpakkingsuitdaging verschillend is. Het is telkens weer een afweging tussen functionaliteit (inclusief aantrekkelijkheid en gebruiksvriendelijkheid), en duurzaamheid. ‘Samen met onder meer designbureau SGK Anthem, KURZ en Circulware (Haval) zijn we vorig jaar collectief Packadore gestart om zowel duurzame als aantrekkelijke verpakkingsoplossingen te ontwerpen en implementeren. We hebben een matrix voor verpakkingstrategieën ontwikkeld: hoe wil je presteren wat betreft reuse, rethink en recycle en hoe zit het met de functionele eisen? Ieder kruispunt op die matrix vereist andere materiaalsoorten: kies je voor papier of juist bewust voor kunststof? Temptainability noemen we dat: kies steeds voor de meest optimale combinatie van sustainability en desirability.’ 
De levenscyclus van plastics in Nederland
PlasticsEurope heeft onderzoek laten doen naar de omvang van de kunststoffenstromen in Europa.
– Nederland is een grote producent én exporteur van plastic. Er wordt jaarlijks ruim 2,5 keer zo veel geproduceerd (5.310 kt) als er landelijk wordt gebruikt (1.994 kt).
– Jaarlijks is er 937 kt plastic afval, waaronder 512 kt uit verpakkingen.
– In de afvalfase komt minder dan de helft van het gebruikte plastic terug omdat er steeds meer wordt toegepast in long-life-items, zoals constructiematerialen, auto’s en landbouwmachines.
– 70 procent van de ingezamelde 937 kt gaat direct naar de verbrandingsoven.
– In de afvalfase zijn er veel verliezen, er wordt maar een beperkt deel echt gescheiden ingezameld.
– Nederland neemt in Europa wel een koppositie in als het gaat om recycling van verpakkingen. Van het ingezamelde verpakkingsafval (512 kt) gaat na sortering 265 kt naar recyclinginstallaties.
– Uiteindelijk wordt slechts 10 procent van het jaarlijkse gebruik met recyclaat ingevuld. Dat moet veel meer worden.
Bron: PlasticsEurope Nederland
Dennis Groesbeek. Foto: Marc van Weeren
Vraag om hergebruik
Nota weet dat de papier- en kartonsector makkelijker praten heeft dan de kunststofverpakkingenwereld waar de politieke druk een stuk groter is. Papier wordt bovendien voor 80 à 90 procent gerecycled, percentages waar de plastic recycling alleen nog maar van kan dromen. Dennis Groesbeek, managing director van Meilink, specialist in het verpakken en vervoeren van industriële kapitaalgoederen, staat ook wat verder van de plasticdiscussies af: ‘Bij ons weegt functionaliteit nog altijd zwaarder dan circulariteit. De kern bij ons vormen houten en kartonnen verpakkingen, en dan vooral ook heavy-duty-karton. We zien wel een verschuiving, klanten vragen zich af of we verpakkingen kunnen hergebruiken. Dat is binnen Europa goed te doen. Verpakkingen terughalen van klanten buiten Europa zorgt voor ongewenst veel CO2-uitstoot plus in- en uitvoerrechten. We krijgen ook steeds vaker vragen van klanten om verpakkingen te ontwikkelen van één soort materiaal, waarbij ze willen dat we de plastics links laten liggen.’
Eric Liebers
Brabantia, producent van metalen en kunststof huishoudelijke producten, is eveneens hard bezig om van plastics in de verpakkingen af te komen, vertelt coo Gijs Lathouwers. In de huishoudelijke producten zelf maakt het bedrijf zich juist wel sterk om veel meer recyclaat te gebruiken. Lathouwers: ‘We willen zo veel mogelijk naar karton, dat is ook ingegeven door de eindconsumenten: ze hebben daar een beter gevoel bij.’
Dilemma met PET-flessen
Eric Liebers is investeringsmanager bij investeringsmaatschappij Vado. Dat heeft twintig bedrijven in de maakindustrie onder haar hoede, waaronder een aantal kunststofbedrijven. Voorheen zat hij bij Hordijk in de thermovormverpakkingen voor de food, nu gaat het veel meer om long-life-producten van kunststof, onder meer voor medische apparatuur of vliegtuiginterieurs. ‘Daarbij is functionaliteit toch echt nummer 1, gelet op bijvoorbeeld de productveiligheid. Recyclebaarheid is heel lastig in te bouwen: klanten schrijven strikt voor welke hightech kunststoffen kunnen worden gebruikt.’
‘Mensen worden om de tuin geleid’
Liebers weet dat voor kortetermijnverpakkingen recycling wel extreem belangrijk is. Het is complexe materie. PET bijvoorbeeld kan als enige kunststof voedselveilig worden gerecycled in nieuwe verpakkingen voor voedsel en drank. Sinds kort wordt ook steeds meer non-food zoals wasmiddelen verpakt in gerecyclede PET-flessen, dat klinkt goed en nuttig. ‘Maar als je PET-flessen wilt recyclen voor nieuwe foodtoepassingen, moet die PET wettelijk voor minimaal 95 procent uit gerecyclede foodverpakkingen komen. Als heel veel wasmiddelenproducenten hun producten gaan leveren in PET-flessen, is voedselveilige recycling wettelijk niet meer mogelijk. Het is vaak een heel delicaat evenwicht, dat veel kennis en overleg in de ketens vraagt.’
Teun van Wetten,
Mensen willen duidelijkheid
Consumenten hebben vele beelden en emoties bij plastic, maar zie het vooral niet te zwartgallig, zegt Henk Nota. Er is allerlei research gedaan, onder meer door McKinsey, in The Future of Packaging en The drive toward sustainability in packaging – beyond the quick wins. ‘Uit onderzoek blijkt dat de consument graag meer recyclebare kunststof- en papiervezelgebaseerde verpakkingen wil. Die consument herkent dus echt wel de blijvende noodzaak van kunststof als verpakkingsmateriaal, maar wil steeds duidelijker weten of het materiaal recyclebaar of al gerecycleerd is.’
Daarbij: denk vooral niet in tegenstellingen als het om functionaliteit en circulariteit gaat. Er is geen hiërarchie, benadrukt Teun van Wetten, design director bij design- en innovatiestudio VanBerlo, onderdeel van Accenture. VanBerlo ontwerpt producten en verpakkingen waaronder veel verpakkingen voor grote partijen als Reckitt, Bayer en Unilever. ‘Functionaliteit en circulariteit staan niet los van elkaar. Het is altijd én-én. Duurzaamheid is niet-onderhandelbaar. Zie de grotere verbanden, de complete ecosystemen. Bij een bepaalde toepassing kan een plastic verpakking de voorkeur hebben, maar daarbij hoort meteen de vraag hoe die verpakking naderhand ingezameld en hergebruikt gaat worden.’
Stelling 2: Over de invloed van e-commerce
Is er toekomst voor plastic verpakkingen in de e-commerce, of is het logisch dat karton het preferred material wordt?
Online warenhuis Wehkamp heeft vorig jaar haar complete verpakkingsstrategie veranderd, vertelt Rob Verhagen van Oerlemans. Er zijn drie fasen. Eén: een besteld product is al goed verpakt en heeft geen extra verpakking nodig. Een stofzuiger of tv krijgt een adressticker op de eigen doos en meer niet. Twee: een artikel kan in een plastic verzendenvelop verpakt worden. Vrachtwagens kunnen zo veel en veel efficiënter beladen worden en dat geeft een lagere footprint dan vervoer van massa’s kartonnen dozen die ook nog eens opgevuld moeten worden met (plastic) vulmateriaal. Ander voordeel: een goede retourzak voorkomt derving. Verhagen: ‘Minstens de helft van bestelde kleding wordt teruggestuurd, dus als daar geen goede verpakking omheen zit, zorgt dat voor veel verlies bij retouren.’ En drie: er wordt gekozen voor een kartonnen doos als optie een en twee niet passend zijn. ‘Alle verpakkingen zijn gemaakt van gerecycleerd materiaal. Deze strategie van Wehkamp heeft geleid tot tientallen procenten lagere CO2-uitstoot. Kunststof verpakking is hier een goede optie.’
Moment van plezier
Daarentegen wil e-commercegrootheid Amazon voortaan alleen nog maar kartonnen dozen: de emotie dat plastic niet deugt, overheerst. ‘Kartonman’ Henk Nota wil zijn spullen ook liever in een doos thuisbezorgd krijgen: dat heeft voor hem vooral ook te maken met de unpack experience. ‘Met de enorme opmars van e-commerce is dat uitpakken een wezenlijk aspect in de branding en beoordeling van een merk of bedrijf. Uitpakken is een cadeautje, een moment van plezier en genot: de producent moet dat beseffen bij de materiaalkeuze en het design van de verpakking.’ Het komt allemaal heel nauw. Dennis Groesbeek van Meilink: ‘Als een verpakking beschadigd is, denkt de klant al snel dat het product zelf ook beschadigd is. Dat is ook weer zo’n perceptie van de eindklant.’
Rechtstreekse communicatie
Volgens Teun van Wetten van VanBerlo is er in de e-commerce een wereld van verschil tussen D2C-bedrijven (direct to consumer) of fulfillment partijen zoals bol.com en Amazon. Bij D2C is er volledige controle over de communicatie en levering richting eindklant. Dat voelt heel anders dan een verzending vanuit een enorm warehouse waar alles in dezelfde soort verpakkingen wordt gedaan. ‘Met name in een online omgeving is die directe communicatie met de klant heel waardevol. Wat denkt de consument over mijn product, hoe draagt de verpakking daaraan bij? Welke afwegingen maak je en hoe passen die in het complete systeem?’
Stelling 3: Over de eindmarkt
De eindklant is vaak niet bereid om meer te betalen voor een duurzame verpakking. Daarom moet de industrie de consument geen keuze laten en het voortouw nemen. Of is het wachten op overheidsregulering?
Consumenten zijn best bereid om wat meer te betalen, reageren de deelnemers. Laat een flesje van gerecycled materiaal misschien vijf cent duurder zijn dan eentje van virgin plastic. Maar mensen weten een duurzame verpakking moeilijk te onderscheiden van een minder duurzame variant. Dat is ook wat McKinsey concludeert in het eerder genoemde onderzoek. Mensen willen wel, maar missen de kennis en het inzicht.
Van Enckevort: ‘Er is ook veel desinformatie. Ik heb een bidon waarop groot staat ‘I’m not plastic’, maar daar klopt niks van, het is hoge dichtheid polyethyleen en dus ‘gewoon’ plastic. Mensen worden om de tuin geleid. Ze denken verstandige keuzes te maken, maar die zijn vaak op gebakken lucht gebaseerd.’
Fabrikanten hebben samen de verantwoordelijkheid om consumenten goed te informeren, vindt Nota. ‘De overheid zou ook een duidelijkere rol moeten spelen. We komen nergens als materialen als plastic en papier tegen elkaar uitgespeeld worden. Kan er niet net zoiets als een energielabel ontwikkeld worden voor verpakkingen? Een objectief label, om de diverse materiaalsoorten voor specifieke toepassingen te waarderen?’
Van Wetten kijkt er wat anders tegenaan. Mensen mogen vaak een gebrek aan kennis hebben: ze zijn wel bereid om hun vertrouwen aan producenten te geven, weet hij. ‘Geloven ze dat een merk zich inzet om duurzaam te produceren en handelen? Dan vertrouwen ze er ook op dat de verpakkingskeuzes van die producent duurzaam zijn.’ Ze hoeven zich er verder niet expliciet mee bezig te houden, want ze gaan ervan uit dat het goed zit.
Hans Arts IGS GeboJagema
Zelf oppakken
Haval, producent van verpakkingen en disposables, heeft sterk te maken met overheidsregulering. ‘Allerlei producten die we maken, neem wegwerpbestek, worden verboden’, zegt directeur Erwin van Limpt. ‘De overheid focust op Nederland circulair in 2050. Dus moeten wij als producenten herbruikbare producten ontwikkelen. Daar hangt een prijskaartje aan. Daarvoor moet de rekening bij de consument komen te liggen.’ Haval zet sterk in op re-use. Dat is best lastig, want niets is zo strak gereguleerd als de verpakking van voedsel. ‘We maken wel eens de grap dat je veiliger een verpakking op kunt eten dan de inhoud ervan. We werken aan innovatieve verpakkingsproducten, en dan is kunststof met het oog op de voedselveiligheid, functionaliteit en recycling zo slecht nog niet. Als je PET-flessen kunt recyclen, dan moet er in onze branche ook meer mogelijk zijn met materialen als polypropyleen of polyethyleen.’
Hans Arts, sales director bij IGS GeboJagema, producent van spuitgietmatrijzen om medische producten te maken, verwacht ook het heil niet van de overheid. Dit hele plasticverhaal is iets dat de industrie vooral zelf moet oppakken. De invloed van de overheid stopt bij de landsgrenzen, die van de industrie is intercontinentaal. ‘Met onze matrijzen worden veel plastic producten voor de healthsector gemaakt. De werking van de devices staat voorop, niet altijd de duurzaamheid. De inzameling van gebruikte spullen is heel goed geregeld, maar alles wordt volledig verbrand, omdat er bijvoorbeeld bloed- of medicijnresten aan kunnen zitten. We werken voor een producent van contactlenzen, die 20 miljard plastic producten per jaar produceert. Er is wel enige druk om massa te reduceren, om dunwandiger producten te maken, maar alleen als dat niet ten koste gaat van de eindkwaliteit.’ Ook dat vraagt dus actie en innovatie. De uitdagingen zitten ’m niet alleen in de verpakkingsindustrie, maar overal waar plastic in het spel is.
Lees Link magazine digitaal of vraag een exemplaar op: mireille.vanginkel@linkmagazine.nl
Snelle groei, maar levertijden lopen op
Gert Jan Braam, sector banker Industry ING, en Helmut van der Broeck, senior relatiemanager Industry & Food regio Zuid-Oost, gaven voorafgaand aan de discussie over verpakkingen nog wat actuele cijfers uit de industrie. Het herstel in de industrie zette zich in februari door, aldus gegevens van NEVI, kennisnetwerk voor inkoop, contract- en supply management. De productie, de orderintake en de exportorders laten opnieuw groei zien. Braam: ‘Er wordt fors meer ingekocht en bedrijven nemen opnieuw personeel aan. Dit gaat weer sneller dan in de afgelopen twaalf maanden. De levertijden lopen wel rap op: er zijn tekorten aan heel uiteenlopende goederen van microchips, printplaten en staal tot spaanplaat.’ Dit zorgt in geval van prijsstijgingen bij toeleveranciers voor margedruk en bij uitgestelde levering verderop in de keten voor vertraging in het opleveren van eindproducten.
De NRK Trend Index van de Nederlandse Rubber– en Kunststofindustrie is gestegen en laat weer positieve waarden zien. In het eerste kwartaal komt de index uit op +6 (tegen -17 in het laatste kwartaal van 2020), met een opvallend hoge stand voor de sector consumentenverpakkingen (+75) en een flink herstel in de automotive eindmarkt. ‘Wel hebben ook deze bedrijven moeite om aan grondstoffen te komen. En als er wel wordt geleverd, is dat tegen steeds weer hogere prijzen.’
