Op 22 maart 2019 keurde de Vlaamse Regering het Vlaams Beleidsplan Artificiële Intelligentie goed (VR 2019 2203 DOC.0318/1QUATER). Een van de acties onder de pijler “flankerend beleid gericht op bewustmaking, opleiding en ethische omkadering” is de oprichting van een Kenniscentrum.
Artificiële Intelligentie (AI) heeft een steeds grotere invloed op onze economie, maatschappij en dagelijks leven. AI-algoritmes en -modellen nemen beslissingen die individuele burgers en de samenleving als geheel sterk impacteren. Ze interageren ook actief met mensen en menselijk gedrag, vaak op onverwachte en onvoorspelbare wijze. Nochtans worden ze nog te vaak geïmplementeerd zonder enige vorm van minimale referentiekaders of verantwoordingsmechanismen, noch een zicht op bredere maatschappelijke en ethische knelpunten. Dringende oproepen om werk te maken van ‘Responsible AI’, ‘Accountable AI’, ‘Explainable AI’ of ‘Trustworthy AI’, zowel vanuit overheid als industrie, zijn legio, maar het ontbreekt aan het samenbrengen en op uniforme wijze inzichtelijk maken van expertise hierrond.
Vlaams beleidsplan AI
In het kader van het Vlaams beleidsplan voor AI is er nood aan een Kenniscentrum rond Data & Maatschappij/Data & Society dat praktische kaders distilleert uit toonaangevende nationale en internationale onderzoeken en ervaringen, en zowel aan beleidsmakers, bedrijven als het grote publiek handzame en toepasbare richtsnoeren en advies aanreikt, en een toonaangevende stem wordt in de maatschappelijk verantwoorde ontwikkeling van AI in Vlaanderen. Internationale voorbeelden tonen aan dat dergelijk centrum geen luxe, maar een noodzakelijkheid is voor een bloeiende ontwikkeling van AI. Het gaat daarbij niet alleen om negatieve incidenten met zwaarwegende Public Relations- en/of juridische gevolgen en meer algemeen het dreigend verlies van maatschappelijk vertrouwen en steun, maar in positieve zin ook over concrete plannen en initiatieven die aantonen welke meerwaarde dergelijke activiteiten opleveren.
Initiatieven bundelen
Om bedrijven, overheden en het algemeen publiek te helpen omgaan met disruptieve ontwikkelingen in het veld van AI, zijn verschillende centra en instituten opgericht over de gehele wereld.
Ook in Vlaanderen vereist het potentieel disruptieve karakter van ontwikkelingen in AI een centrum dat de belangrijkste componenten van bovenvermelde internationale initiatieven bundelt:
- Een breed gedragen co-design approach voor het uittekenen van AI-beleid;
- Stimuleren van maatschappelijk debat rond acceptatie van de technologie;
- Het aanleveren van thought leadership over zowel maatschappelijk als economisch aanvaardbare ontwikkelingstrajecten voor AI;
- De identificatie en validatie van belangrijke menselijke factoren in de ontwikkeling van AI;
- De ontwikkeling van juridische kaders en richtsnoeren voor beleidsmakers en bedrijven;
De thema’s waarrond deze activiteiten zich zullen ontwikkelen raken aan democratische, ethische en juridische kwesties, en omvatten o.m. algorithmische rechtvaardigheid, algorithmisch bestuur in een publieke sfeer, transparantie en verantwoording van AI, robo-ethiek, AI en tewerkstelling, alsook AI in de domeinen van Smart Government, Smart Health & Lifestyle, Cyberveiligheid, slimme mobiliteit, energie, food & agro, Smart Education, Smart Cities, Smart Media enzovoort.
De activiteiten van het centrum rond deze thema’s moeten bijdragen tot:
- De vertaling van algemene ethische principes naar concrete richtlijnen, aanbevelingen en regels;
- Het wegnemen van risico bij AI-ontwikkeling door bedrijven en innovatoren;
- Het sturen van bestaande en toekomstige regulatorische en beleidshervormingen met een impact op AI (bijvoorbeeld de Richtlijn Productaansprakelijkheid, de Richtlijn betreffende Machines, de ePrivacy-richtlijn etc.);
- Het verschaffen van duidelijkheid over de implicaties van bestaande en nieuwe juridische instrumenten (zoals de AVG, Verordening Medische Hulpmiddelen, Verordening Vrij verkeer van niet-persoonsgebonden gegevens enzovoort);
- Het creëren van ruimte voor experiment rond bijvoorbeeld “ethische validatie” en “regulatory sandboxing”;
- Het verhogen van het maatschappelijk bewustzijn, om het draagvlak te vergroten.
Echter, gezien de hoogstaande, interdisciplinaire onderzoeksactiviteit inzake maatschappelijke aspecten van digitale innovatie die in Vlaanderen al aanwezig is, is het niet wenselijk om een nieuw, op zichzelf staand onderzoeksinstituut op te richten, maar eerder om via een centraal gecoördineerd, door het hele Vlaamse landschap gedragen kenniscentrum, de aanwezige expertise te clusteren. Daarbij voert het centrum niet zelf onderzoek uit, maar legt het zich toe op de vertaling van onderzoeksresultaten naar bruikbare handgrepen voor beleid, bedrijfsleven en het brede publiek.
Dit gebeurt per definitie inter- en transdisciplinair, dus door de integratie van verschillende disciplines binnen het centrum enerzijds, én nauwe samenwerking met stakeholders uit de industrie, administratie, regulatoren en middenveld anderzijds.
Een adviesgroep met vertegenwoordigers uit deze geledingen, de aanstelling van een aantal tijdelijke fellows en het betrekken van specifieke partijen rond bepaalde onderwerpen moet deze praktijkgerichte focus versterken. Op die manier moet het kenniscentrum een stabiele basis krijgen, maar toch flexibel kunnen inspelen op de maatschappelijke vragen die rond AI ontstaan. Op die manier moet het centrum zowel nationaal als internationaal een zichtbare referentie wordt.
Drie onderzoeksgroepen
Drie Vlaamse onderzoeksgroepen nemen deel aan dit project:
- imec-VUB-SMIT: Deze onderzoeksgroep is sinds 1990 actief rond beleids-, gebruikers- en zakelijke aspecten van digitale innovatie. In 2004 werd SMIT deel van IBBT (vervolgens iMinds en imec) en bouwde aldus een zeer sterke track record uit inzake interdisciplinair, toegepast onderzoek.
- KU Leuven CiTiP: het Centre for IT & IP Law aan de rechtsfaculteit van de KU Leuven is ontstaan uit de fusie tussen het Interdisciplinair Centrum voor Recht & ICT (ICRI) en het Centrum voor Intellectuele Rechten (CIR). ICRI was één van de oprichtende groepen van het IBBT (vervolgens iMinds). Vandaag participeert CiTiP in de imec onderzoeksgroep security & privacy, en is het lid van het Leuven Center on ICT (LICT) en Leuven.ai. CiTiP heeft meer dan 30 jaar ervaring in onderzoek naar juridisch-ethische aspecten van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën, privacy en security, intellectuele eigendom, en biotechnologie, in zowel de publieke als private sector.
- imec-UGent-MICT: Deze interdisciplinaire onderzoeksgroep rond Media, Innovatie en Communicatie aan de UGent heeft een sterke focus op digitale innovatieprocessen, en de integratie van mens en maatschappij in die processen.
Naast deze kerngroepen, die de stabiele basis van het Kenniscentrum vormen, doen we op basis van de specifieke vraag beroep op een aantal geaffilieerde onderzoeksgroepen. Dit zijn o.a. LSTS-Law Science Technology & Society (VUB), Mintlab (KULeuven), Recht & Technologie (Ugent),…
Voor 2019 wordt een opstartbudget van 500.000 euro voorzien, in 2020 oplopend naar structureel 750.000 euro.
>> Actuele vraag over artificiële intelligentie (AI) en de rol van de overheid
