Het opwekken van elektriciteit uit het verschil tussen zout en zoet water, beplanting van bomen en groenten in droge gebieden en het produceren van medische isotopen zónder kernreactor. De innovaties Blue Energy (energie uit water), Growboxx (beplanting in droge gebieden) en Lighthouse (medische isotopen) zijn door het kabinet benoemd tot nieuwe Nationale Iconen. De drie winnaars werden door minister Kamp van Economische Zaken op 18 oktober bekend gemaakt.
Uit de ruim zestig hoogwaardige inzendingen selecteerde de jury onder leiding van Hans Wijers de tien finalisten. Na een intensieve beoordeling door de jury zijn drie innovaties voorgedragen, het kabinet heeft vervolgens besloten deze tot Nationaal Iconen te benoemen.
Minister Kamp: “Blue Energy, Growboxx en Lighthouse zijn Nederlandse oplossingen voor wereldwijde uitdagingen op het gebied van energie, landbouw en de gezondheidszorg. De nieuwe Nationale Iconen zijn van hoog internationaal niveau en Nederlandse visitekaartjes op het gebied van innovatie. Alle drie de innovaties hebben grote economische potentie en dragen bovendien bij aan wereldwijde duurzame ambities.”
De drie nieuwe Nationale Iconen worden volop ondersteund door het kabinet. Zo krijgen de innovaties elk een minister of staatssecretaris als eigen ambassadeur. Dit biedt toegang tot een groot netwerk in binnen- en buitenland, helpt bij het vinden van financiering en nieuwe partners en geeft ondersteuning vanuit de overheid.
Redstack – Blue Energy (Sneek)
Blue Energy staat voor het opwekken van elektriciteit uit het verschil in de zoutconcentratie van zout en zoet water. Het bedrijf achter Blue Energy, Redstack, van ondernemer Rik Siebers heeft een innovatieve technologie ontwikkeld waarmee energie via omgekeerde elektrodialyse opgewekt kan worden. Het concept wordt al toegepast op de Afsluitdijk waar gebruik wordt gemaakt van zoet water uit het IJsselmeer en zout water uit de Waddenzee. De technologie heeft niet alleen exportpotentie, het past ook volledig in de transitie naar een duurzame elektriciteitsproductie zonder CO2 uitstoot. De leveringszekerheid van de energie is hoog. Water stroomt altijd: ook als het niet waait of de zon niet schijnt.
(Steenbergen)
De Growboxx van Pieter Hoff biedt één oplossing voor twee problemen: te weinig water voor landbouw en gebrek aan voldoende voedsel door verdwijnende beplanting in droge gebieden. Met het integrale concept wordt de wateropname van de bodem verbeterd en wordt een kartonnen box geplaatst waarin een boom en groenten komen te staan. De box wordt lokaal gemaakt en heeft een waterdichte coating zonder de bodem te vervuilen. Ook verzorgt Groasis educatieve programma’s via internet. Met deze innovatie kunnen droge gebieden worden beplant met meer dan negentig procent minder waterverbruik, terwijl meer dan negentig procent van de beplanting weet te overleven. De techniek is zo goedkoop dat de planter deze kan betalen met de opbrengst van de groenten. In Mexico worden tot en met 2017 alleen al vijf miljoen Growboxxen geplant.
ASML – Lighthouse (Veldhoven)
Met Lighthouse worden radio-isotopen geproduceerd die gebruikt worden voor medische diagnostiek. Momenteel worden deze gemaakt in kernreactoren. ASML ontdekte bij toeval dat met de Lighthouse technologie medische isotopen te produceren zijn met een laser: dus zonder een kernreactor en zonder verrijkt uranium. Met een zeer intense laser wordt op de radio-isotoop Molybdeen-100 geschenen. Hierdoor ontstaat een iets lichter element dat door een ziekenhuislaboratorium om te zetten is in een radio-isotoop. ASML gaat niet zelf de productie doen maar heeft kennis en middelen beschikbaar gesteld aan een consortium.
Voordracht jury
De jury heeft na een voorselectie tien indieners uitgenodigd om hun projecten te presenteren tijdens een 2-daagse juryzitting in Driebergen. Hierbij is gekeken naar de drie criteria die het kabinet heeft geformuleerd: icoonprojecten moeten economisch interessant zijn voor Nederland, bijdragen aan maatschappelijke opgaven en aantoonbaar innovatief zijn op wereldschaal (zie bijlage). Ook heeft de jury meegewogen wat de wat de meerwaarde van een eventuele icoonstatus voor de ingediende projecten zou zijn. Door de grote onderlinge verschillen en de kwaliteit van de projecten bleek het moeilijk tot een keuze te komen. Want of het nu gaat om een grote gevestigde onderneming die een nieuwe vinding doet, een start-up die een nieuw product op de markt brengt of wetenschappers die werken aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen: allemaal spelen zij een belangrijke rol voor onze toekomstige welvaart. Uiteindelijk is de jury tot een drietal projecten gekomen die zij icoonwaardig vindt.
Juryrapport Nationale Iconen
LightHouse – ASML
Radio-isotopen worden gebruikt voor onderzoek en behandeling van zo’n 60 miljoen oncologie en cardiologie patiënten per jaar. Al decennia lang worden de meeste radio-isotopen geproduceerd in een nucleaire reactor. De Nederlandse reactor in Petten is een van de drie reactoren in de wereld die cruciaal is voor het produceren van radio-isotopen voor medische doeleinden. In deze reactoren wordt verrijkt uranium gespleten waarbij radio-isotopen vrijkomen. Naast bruikbare radio-isotopen ontstaat ook radioactief afval. Dit nucleaire afvalprobleem is voldoende bekend. LightHouse heeft de ambitie om radio-isotopen te produceren zonder nucleaire reactor, zonder verrijkt uranium en vrijwel zonder nucleair afval. LightHouse is een hoog vermogen elektronen versneller, krachtiger dan bestaande elektronen versnellers en bovendien met industriële betrouwbaarheid. Door met deze versneller een blokje Mo-100 dat niet radioactief is te belichten ontstaan bruikbare radio- isotopen. De ontstane vrije neutronen kunnen mogelijk gebruikt worden om andere radio-isotopen te maken. Zo kan, in potentie, een groot aantal verschillende radio-isotopen worden gemaakt. LightHouse kent zijn oorsprong in een ASML ontwikkeling waarbij een vrije elektronen laser (FEL) wordt beschouwd als potentieel alternatieve bron voor Extreem UltraViolet (EUV) licht naast de huidige EUV lichtbron. Bij toeval werd ontdekt dat de FEL ook gebruikt kan worden voor het produceren van radio-isotopen zonder gebruik te maken van een kernreactor. ASML heeft het voornemen het Lighthouse project als een spin-out te positioneren waarbij het IP en enkele medewerkers van ASML binnen het nieuw op te richten consortium gaan werken. De jury is zeer onder de indruk van dit project. Met deze vinding komt de heilige graal van ’schone’ productie van medische isotopen binnen bereik. Er komt er namelijk hoegenaamd geen kernafval vrij bij deze productiemethode en deze methode is inherent veilig, zo worden twee vliegen in een klap geslagen. Het consortium geleid door ASML dat deze innovatie op de markt zal brengen bouwt op kennis, kunde en samenwerking van een groot aantal Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen en wordt zeker in staat geacht dit project binnen enkele jaren succesvol te af te ronden. Het project komt voort uit het onderzoek van ASML naar vrije elektronen lasers als lichtbron voor de nanolithografie van de toekomst, en profiteert dan ook sterk van de nauwe verwevenheid met de core business van ASML. De business case van het project is ook goed onderbouwd. De jury vindt het goed om te zien dat het open innovatieklimaat binnen ASML leidt tot zulke prachtige vindingen. Het is een inspirerend voorbeeld van serendipiteit die zo nu en dan aan de basis ligt van baanbrekende innovaties.
BlueEnergy – REDstack
REDstack is een spin-off van kennisinstituut Wetsus met als doel om elektriciteit (Blue Energy) te produceren op basis van concentratieverschillen tussen zoet en zout water en te leveren aan het openbare net. Hiervoor wordt gebruikt gemaakt van unieke door Fujifilm ontwikkelde membranen in combinatie met door REDStack ontwikkelde stacks. Dit wordt al toegepast in een pilot-opstelling op de Afsluitdijk. Naar schatting zijn er meer dan 1000 potentiële riviermondingen in de wereld geschikt voor deze technologie. Redstack heeft hiermee een groot export- en werkgelegenheidspotentieel. Volgende stappen zijn om een demo pilot van 1 MW en een eerste fase commerciële installatie te realiseren, in voorbereiding op commerciële uitrol wereldwijd. Blue Energy is een CO2-vrije en vervuilingsvrije elektriciteit en behoeft geen back-up. Immers, water stroomt altijd, ook als de zon niet schijnt en de wind niet of te hard waait. Daarnaast kan de technologie worden ingezet voor energiereductie in industriële processen, bij het verminderen van energiegebruik bij ontziltingsprocessen (drinkwaterbereiding) en voor energieopslag in zoutgradiënten. Blue Energy kan potentieel 10% van het wereld energieverbruik opwekken en levert hiermee een grote bijdrage aan de transitie naar duurzame energievoorziening. De jury is overtuigd van de grote impact die de vinding kan hebben in het genereren van duurzame energie als op termijn de CO2-prijs gaat stijgen. Om de opwarming van de aarde in de hand te houden, moeten alle zeilen worden bijgezet en deze technologie kan hier zeker een significante bijdrage aan leveren. De techniek kan ook gebruikt worden voor opslag en kan dan energie leveren wanneer andere bronnen (zon en wind) niet kunnen leveren. Daarnaast vindt de jury het bij uitstek een visitekaartje voor de Nederlandse Watersector die toepasbaar is overal ter wereld waar zoet water in zout water stroomt, dus in de wereldwijde delta’s. Het bedrijf is goed gepositioneerd voor opschaling (een demoplant bij Katwijk staat in de planning), werkt nauw samen met de kennissector (Wetsus) en het Tilburgse lab van Fujifilm, en de icoonstatus kan helpen om deze unieke Nederlandse aanpak wereldwijd op de kaart te zetten.
Growbox – Groasis
Pieter Hoff van het bedrijf Groasis is de geestelijk vader van een totaal concept waarmee droge gedegradeerde gronden productiever kunnen worden. Een belangrijke pijler van dit concept is de Growboxx plant cocoon®. Dit is een afbreekbare van papier gemaakte ‘intelligente emmer’ waarvan het deksel regenwater opvangt, dat bewaart zonder dat het verdampt en het vervolgens gedoseerd afgeeft aan de boom die in het midden staat. De waterbesparing die hierdoor gerealiseerd kan worden is meer dan 90%. Zo kunnen in droogte geteisterde gedegradeerde gebieden bomen geplant worden zonder irrigatie. De prijs van de box ligt onder de €1,50 en is zo ontwikkeld dat er naast de boom tegelijkertijd 20 kilo groenten per jaar in kan worden verbouwd. Hierdoor is de box te betalen met de opbrengst van de groenten en kan het wereldwijd geïmplementeerd worden zonder al te veel financiële steun. Om de capillaire werking van de grond in tact te laten kunnen met een speciale boor gaten geboord worden waar de Growboxx in gepland kan worden. Middels goedkope protectors wordt de plant beschermd tegen hitte in de zomer, tegen vorst in de winter en tegen het begrazen van dieren. Met de Terracedixx kunnen snel eenvoudige terrassen worden gemaakt die ervoor zorgen dat een groter deel van de schaarse regen in de grond infiltreert. Het totaalconcept van Groasis is voortdurend in ontwikkeling met (lokale) partners en de eerste grote orders voor levering in Mexico zijn getekend. De jury is gecharmeerd van de kennis en bevlogenheid van de ondernemer, die hij vanuit een heldere visie vertaalt in een totaalconcept, concrete stappen en een goede business case. Het gepresenteerde concept blinkt uit in zijn eenvoud en heeft de potentie van grote maatschappelijke waarde te zijn. De vinding kan op een bijzondere laagdrempelige wijze een bijdrage leveren aan belangrijke millenniumdoelstellingen zoals armoedebestrijding en herbebossing. De jury was onder de indruk van de passie en het doorzettingsvermogen van de ondernemer en de contracten die Growboxx al heeft in Mexico geven de jury vertrouwen in de haalbaarheid en opschaalbaarheid. Tenslotte is het product een bevestiging van de kennis en kunde van de Nederlandse agro-industrie.
Overige projecten
De jury wil benadrukken dat de projecten die zij niet heeft voorgedragen als Nationaal Icoon zeker ook van grote waarde kunnen zijn voor het verdienvermogen van Nederland en voor maatschappelijke opgaven.
Operatieplatform voor microchirurgie Het platform verkleint de bewegingen van de chirurg en zorgt ervoor dat de trilling van de hand niet wordt doorgegeven. Hiermee zijn operaties mogelijk die op dit moment niet uitvoerbaar zijn en kunnen hoog gekwalificeerde chirurgen hun werk langer kunnen uitvoeren. De jury verwacht dat deze vinding een grote bijdrage aan precisiechirurgie kan leveren en het werkzame leven van chirurgen kan verlengen. Dat het platform zich volledig richt op het vergroten van de precisie en kan worden aangesloten op bestaande microscopen en bestaande chirurgische gereedschappen vindt de jury maatschappelijk verantwoord gekozen.
Synthon ADCNieuwe generatie kankermedicijnen Synthon heeft een kankermedicijn ontwikkeld dat zeer specifiek in de tumorcel wordt geactiveerd waardoor de patiënt minder bijwerkingen heeft. De jury is onder de indruk van het innovatief ondernemerschap dat de firma Synthon tentoonspreidt. Het businessmodel waarbij de winsten van de productie van generieke medicijnen wordt ingezet voor de ontwikkeling van innovatieve medicijnen spreekt de jury zeer aan. In het licht van de steeds duurder wordende gezondheidszorg zijn de inspanningen om innovatieve medicijnen met een zo laag mogelijke kostprijs te financieren zeer te prijzen. Tenslotte zijn de zeer hoge investeringen in R&D in het bedrijf lovenswaardig. De innovatie die is aangemeld als Nationaal Icoon is daarbij een mooi voorbeeld van de nieuwe oncolytica die in ontwikkeling zijn.
HIsarna Tata steel In IJmuiden is een technologie ontwikkeld waarmee een reductie van tenminste 20% in CO2-uitstoot gerealiseerd kan worden. Met een nieuw proces om staal te produceren dat de traditionele keten van kooksfabriek, pelletfabriek, sinterfabriek en hoogoven vervangt, kan waar ook ter wereld ruwijzer geproduceerd worden. De jury onderschrijft het belang van een energiezuinigere staalproductie zoals geschetst in de presentatie van HIsarna. Staal zal de komende decennia een belangrijke grondstof blijven en alle mogelijkheden om het staalproces te vergroenen moeten worden gesteund. HIsarna kan hier een grote bijdrage aan leveren en de jury adviseert de regering dan ook dit project te ondersteunen waar mogelijk. Als de demoplant daadwerkelijk in Nederland gebouwd zal worden, zou dit van iconische waarde kunnen zijn.
Whisstone – 4Silence De Whisstone is een product dat op ingenieuze wijze (op basis van een vinding van de Universiteit Twente) verkeerslawaai kan afbuigen en daardoor een alternatief is voor stil asfalt en geluidsschermen tot circa 3 meter hoog. Het ondernemerschap van de 4Silence staat de jury zeer aan. De ondernemers zijn ter zake kundig en gepassioneerd. De jury is gecharmeerd van de eenvoud van het product en de effectieve werking. Zij verwacht dat het product een succes kan worden en adviseert de regering Whisstone te betrekken bij de promotie tijdens buitenlandse missies.
IOGKIP – In ovo In ovo ontwikkelt een machine waarmee in bebroede eieren kan worden bekeken of er een haantje of hennetje in zit. Mannelijke legkippen liggen namelijk geen eieren en zijn ook niet geschikt voor de vleesproductie. Daarom worden deze haantjes na handmatige sortering direct na het uitkomen gedood. Met het apparaat van in Ovo kan de slachting van haantjes (jaarlijks 3,2 miljard wereldwijd) worden voorkomen. De jury heeft een hoge pet op van de ondernemersgeest van de eigenaren van In ovo, en van de samenwerking met de kennissector die deze doorbraak mogelijk maakt. De technologie biedt een oplossing voor een concreet probleem dat in diverse landen op de agenda staat. Cruciaal zijn de volgende stappen die de haalbaarheid en opschaalbaarheid van de technologie moeten laten zien. De jury zal dit met belangstelling volgen.
Poep is goud Nederlands instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) Bij deze innovatie wordt decentraal op ecologische wijze water gezuiverd met algen en fosfor afkomstig uit feces teruggewonnen. Hierdoor kan in potentie voorzien worden in meer dan een vijfde van de wereldvraag. Zonder nieuwe oplossingen raakt deze grondstof mogelijk aan het einde van deze eeuw al uitgeput. De jury ziet de maatschappelijke uitdaging die met deze relevante innovatie kan worden opgelost. Verschillende sterktes van Nederland zoals zuiveringstechnologie en algen komen hier samen en dragen bij aan de doelstellingen die voor de circulaire economie gesteld worden. De jury is van mening dat de vermarkting van het initiatief nog aandacht verdient. Er liggen goede economische kansen maar dan moeten wel (grote) commerciële partijen gevonden worden die dit idee gaan vermarkten.
Talking Traffic – AutomotiveNL BV
Files en verkeersveiligheid zijn wereldwijd grote maatschappelijke en economische problemen. Talking Traffic biedt geavanceerde technologische oplossingen door voertuigen met elkaar te laten communiceren. Als 10% van de auto’s is uitgerust met dit systeem leidt dit al tot meer dan 30% reistijdverbetering. De jury waardeert de innovatieve activiteiten rondom verkeerscommunicatie- systemen en het brede partnerschap dat hierbij is opgezet. De concrete implementatiestappen en het verdienmodel achter dit consortium verdienen nog aandacht. Door meer focus aan te brengen zouden grotere stappen gezet kunnen worden en zou Nederland echt kunnen gaan profiteren van dit prachtige consortium.
De Jury Nationale Iconen
Barbara Baarsma (Directeur Kennisontwikkeling Rabobank, Hoogleraar Universiteit van Amsterdam, Kroonlid SER)
Frans Blom (Senior partner & managing director Boston Consulting Group Amsterdam)
Ralph Hamers (CEO ING group)
Wim van Saarloos (Directeur Transitie NWO en vice-president KNAW)
Bas Verhart -founder THNK – School of Creative Leadership.
