Aan tafel: Alexander Sakkers, burgemeester gemeente Eindhoven; Henk Scheepers, senior vice president supply chain management ASML; Joop Sistermans, voorzitter Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid; Jacques Joosten, director corporate technology DSM en managing director Dutch Polymer Institute; Elies Lemkes-Straver, directeur Stichting Brainport/Programmabureau Horizon; Egbert-Jan Sol, cto TNO Industrie en Techniek; Peter Sygall, directievoorzitter FluXXion; Roel Fonville, senior vice president en bestuursvoorzitter Philips Medical Systems; en oud-Philips-topman Jan Timmer, gespreksleider.
Zuidoost-Nederland vindt zich rijp voor no. 1-positie
Zeven heren en één dame schoven eind maart in het Bossche Chalet Royal bij oud-Philips-topman en gespreksvoorzitter Jan Timmer aan tafel voor een Link-discussie over ‘Lissabon 2010 voorbij’. Haalt Nederland de Lissabon-doelstellingen wel op tijd? Ach, in Zuidoost-Nederland met gemak, klonk het. En die streefgetallen zeggen eigenlijk helemaal níets. Trots uitstralen en doorgaan met waar de Brainportregio al zo goed mee bezig is, daar draait het om.
Jan Timmer vertelt zijn tafelgenoten hoe hij de week ervoor totaal verbouwereerd naar de tv had zitten kijken. Haagse fractievoorzitters waren in India op werkbezoek en de verwarring en verbijstering viel van hun gezichten af te lezen. ‘Als je kijkt wat die mensen daar in de Tweede Kamer aan bedrijfslevenjaren of internationale ervaring op zak hebben, is dat volstrekt ontoereikend om de economische problemen van ons land in een internationale context te kunnen plaatsen’, zegt hij.
‘Zonder industrie zakt onze export en betalingsbalans compleet in elkaar’
De deelnemers aan de rondetafeldiscussie in Den Bosch kunnen zich wel voorstellen wat Timmer bedoelt. 
Zoals Henk Scheepers, senior vice president supply chain management van ASML in Veldhoven. Hij krijgt politici over de vloer die hij compleet moet 
uitleggen wat ASML doet en welke supergeavanceerde machines het samen met zijn uitgebreide supply chain wereldwijd levert aan de semicon-industrie. En zoals Roel Fonville, senior vice president en bestuursvoorzitter van Philips Medical Systems: ‘We behoren bij de drie grootste spelers ter wereld maar ze hebben geen idéé daar in de Randstad.’ Ze hebben het over Schiphol en de Maasvlakte, maar ‘wat is de added value van het overzetten van een container op een treintje?’ Terwijl die terminal ook nog eens eigendom is van de Chinezen, zegt Timmer. Of zijn het nou de Arabieren? Dat maakt even niet uit.
‘De ‘Amsterdamse school’ domineert nog steeds’, zegt Egbert-Jan Sol, cto van TNO Industrie en Techniek in Eindhoven. ‘Van daaruit wordt luid geroepen dat Nederland dienstenland is.’ Hij pakt er wat cijfers bij, waaruit blijkt dat de industrie met haar half miljoen medewerkers zestig procent van de export realiseert (ofwel 170 miljard euro) en 65 miljard binnenlandse waarde creëert. De media en financiële dienstensector komen met hun 800.000 medewerkers niet verder dan 36 miljard euro exportwaarde en 110 miljard euro binnenlandse waarde. ‘Zonder industrie zakt onze export en betalingsbalans compleet in elkaar, kunnen wij niet meer in het buitenland op vakantie en straks ook geen energie meer kopen. Als we het verprutsen, gaan we echt nat in Nederland.’
Wereldspel
Laten we ophouden met die ‘hullie en zullie’-discussie, roept Eindhovens burgemeester Alexander Sakkers, 
die wat kriegelig wordt van het ‘gemopper’ aan tafel. ‘We mopperen niet, we constateren alleen maar’, zegt Timmer. Oké, neem die onwetendheid hier en daar dan mee als een fact of life. En laten we ophouden over Amsterdam, terwijl de economie allang een wereldspel is geworden. Sakkers: ‘Als ik steeds weer moet uitleggen dat Zuidoost-Nederland met zijn hightech-industrie toch echt de regio is waar Nederland het van moet hebben, dan leg ik dat steeds weer uit. Punt uit. We hadden hier laatst nog zeven secretarissen-generaal van Haagse ministeries op bezoek. De schellen vielen ze van de ogen, toen ze zagen dat de verzuiling tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid hier allang weg is en dat we als triple helix héél veel weten te mobiliseren.’ De burgemeester heeft het over toptechregio Zuidoost-Nederland-plus: ‘Het is de driehoek Eindhoven-Leuven-Aken waar het allemaal gebeurt.’
En doe jezelf vooral geen onrecht, zegt Joop Sistermans, voorzitter van de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid, tegen de aanwezige ondernemers. ‘Jullie zijn ontzettend goed, de klanten zeggen het, overal hoor je het. Het aanzien en de impact van Zuidoost-Nederland zijn zeer gestegen de laatste tijd. Iedereen weet dat je hier moet investeren.’ Het verandert langzaam, maar het verandert wél.
Navigator
Tuurlijk, we zitten in een regio om trots op te zijn, klinkt het om tafel. Dat is duidelijk. Maar hebben we hier in het zuiden alles dan voor elkaar, wil Timmer weten. Nou ja, er moet wel het een en ander gebeuren om nog sterker op die wereldkaart te komen staan. Een commissie onder voorzitterschap van Sistermans bekeek recent de stand van zaken en rekent in haar eindrapport ‘Brainport Navigator 2013: Lissabon voorbij!’ voor dat bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen samen 1,75 miljard euro moeten investeren in allerlei projecten op gebieden als infrastructuur, onderwijs en arbeidsmarkt, wil de regio Zuidoost-Brabant in 2013 de Europese technologie-ranglijst aanvoeren. Want die eerste plaats is waar ze naar toe wil. Nu staat Brainport Eindhoven nog op de derde plaats, samen met München, en na Helsinki en Stockholm. Eenderde van het benodigde geld kan van het bedrijfsleven komen, tweederde van allerlei overheden. Sakkers: ‘De tijd is voorbij dat we zo maar een zak geld in Den Haag gingen vragen. We zoeken nu partnerships, ook met het kabinet. We willen commitment dat ze samen met ons alles uit de kast willen halen om onze regio optimaal te krijgen.’
Sprinkler-denken
En dan is het toch nog oppassen in ons land. In Nederland heerst nog immer de angst om te kiezen voor de winnaars, vreest Timmer. ‘Nederland gelooft in het sprinkler-systeem, laat overal maar wat lopen en hoop er het beste van, want echt kiezen en sommige delen helemáál niet besprenkelen, is onverkoopbaar’, zegt hij.
Maar Sistermans ziet het weer van de positieve kant: ‘Nederland heeft inderdaad industrieën in stand gehouden die vervolgens wat later dood gingen met meer geld. Maar we stoppen wel degelijk met het ondersteunen van losers. En we houden ook op met het centraal uitkiezen van technologieën; de bedrijven weten die heel goed zelf te selecteren. Dus ja, de overheid sprenkelt overal nog steeds een beetje, maar heeft een jaar geleden ook duidelijk een politiek ingezet van ‘backing winners’ én de beste regio’s in het land aangewezen.’ En Brainport was daarbij.
Maar houdt de regering dat vol tegen de tijd dat er weer landelijke verkiezingen zijn? Dat is te hopen, want het is een kwestie van kiezen én volhouden om Zuidoost-Nederland echt op die eerste plaats te krijgen, stelt
Elies Lemkes, directeur van de Stichting Brainport/Programmabureau Horizon in Eindhoven, dat met zijn vele projecten gericht is op versterking van de concurrentiekracht van de regio. ‘Leuven investeert al meer dan twintig jaar in zijn start-ups. Helsinki al minstens zo lang in een hoog opgeleide beroepsbevolking. Dat jarenlang consequent kiezen en doorgaan, dat werkt.’
Onnodige fixatie
De Lissabon-doelstellingen, met als hot item de verhoging van de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling tot minstens drie procent van het bruto binnenlands product, zijn een makkie voor Zuidoost-Nederland. De regio zit nu al op 3,2 procent. Dat getal zegt ook helemaal niets, zijn de tafelgenoten het met elkaar eens. Het percentage is helemaal afhankelijk van de product-mix in een regio. Sistermans: ‘Als je de activiteiten van de grote industrieën en de mkb’ers hier in de regio bekijkt, zouden we rond de zes procent moeten zitten. Met het oog op de wereldwijde concurrentie kan de regio het zich op de lange termijn niet veroorloven om daaronder te blijven.’ Maar fixatie op die zes procent is overbodig. Die zes komt er wel. Ga vooral níet tegen de bedrijven roepen van: ‘Gij zult minstens zoveel procent aan r&d uitgeven.’ Zorg gewoon voor een top-kennisinfrastructuur die uitgaat van de vragen van het bedrijfsleven. ‘Het moet simpelweg ontzettend verstandig zijn voor die bedrijven om zich in jóuw regio te vestigen, omdat het er beter werkt dan elders.’
Ambitie
Een getal is maar een getal, zegt ook Jacques Joosten, director corporate technology bij DSM en managing director van het Dutch Polymer Institute in Eindhoven. ‘Verhuis één farmaceut van Zwitserland naar Nederland en Nederland heeft zijn probleem met die drie procent compleet opgelost. Het gaat erom of we genoeg ambitie hebben om ergens naar toe te groeien. En ik zeg: ja, die ambitie proef ik hier in het zuiden.’
We willen duidelijk de rol van leider spelen in de wereld, benadrukt Henk Scheepers van ASML. ‘Bij ons zitten we op vijftien procent r&d-uitgaven, als het geen twintig procent is. Anders kunnen we het vergeten in de semicon-business. En we spelen die rol sámen met onze complete supply chain. Die mkb’ers willen we meenemen in de vaart der volkeren.’ Ook het mkb moet kunnen investeren, goede vestigingsmogelijkheden hebben, de goede mensen kunnen vinden. ‘Lissabon is niet puur het geld uitgeven aan r&d, het is vooral ook een kwestie van revitaliseren, het aanjagen van de dynamiek. Dat gebeurt hier in de regio’, aldus Fonville van PMS.
Schaamrood
Bedrijfsleven en kennisinstellingen hebben de lead in de regio, benadrukt Sakkers. De overheid stimuleert, faciliteert, arrangeert, én zorgt ervoor dat de quality of life hoog is: (kennis)werkers moeten het naar de zin hebben. ‘Het is echt van de zotte dat Philips hier bij zijn High Tech Campus Eindhoven zélf de afrit van de snelweg moet betalen, terwijl het die twaalf miljoen euro véél liever in innovatie wil steken. Daar krijg ik het schaamrood van op de kaken’, zegt Sakkers.
‘Het is echt van de zotte dat Philips hier zélf de afrit van de snelweg moet betalen’
Dat roept bij Jan Timmer een herinnering op aan de tijd dat Philips fabrieken neerzette in Taiwan en China, en hij regelmatig een kopje thee dronk met de Taiwanese president. Wij hebben problemen met de verblijfsvergunningen van mensen uit mainland China, die we in Thailand willen opleiden, zei hij op een dag tegen de president. Die pakte de telefoon en regelde de zaak ter plekke. ‘Laat dat wel even afgelopen zijn’, zei hij. En hup, geregeld. Kom daar in Nederland eens om. Sistermans is ook lid van het Innovatieplatform en herinnert zich hoe dat onderwerp internationale kenniswerkers al meteen bij de start aan de orde kwam. ‘Voorzitter Balkenende zat daarbij, en twee ministers. En ik proefde veel bereidwilligheid. Wat werd er op zijn Nederlands besloten: om een werkgroep in te stellen. De voorzitter, de rector van Leiden, heeft er achteraan gesjouwd als een gek.’ De drempel is verlaagd, maar de barrières zijn nog niet helemaal geslecht. ‘We willen in Nederland een risicoloze samenleving: alles is verzekerd of er is een regel voor’, stelt Joosten. ‘Geef ons a.u.b. meer level playing field.’
Aandacht
‘Oké, mooi dat er zo veel gaande is in de regio, maar ik proef nog niet genóeg aandacht voor de mkb’er die vandaag moet zien te overleven en kortetermijnacties nodig heeft’, stelt Peter Sygall, directievoorzitter van FluXXion in Eindhoven. Het bedrijf heeft volgens hem de potentie in zich om dertig procent van een markt van een miljard euro te veroveren met zijn zeer geavanceerde microfilters voor onder meer de food en farma. ‘Een Bayer is inmiddels geïnteresseerd in ons. Maar ik heb nu wel even vijftien, twintig miljoen euro werkkapitaal nodig. Durven we in Nederland te wedden op paarden die zich een klein beetje bewezen hebben? Banken zeggen: geen omzet, geen geld. Business angels willen wel, maar dan met 98 procent van de aandelen erbij.’ Veel goede venture capitalists kent Nederland niet echt. De overheid moet nodig met de banken om tafel, zegt Timmer. ‘Laat ze eens vijftig miljoen euro per bank storten.’ Die gesprekken zitten al in het vat in de regio, weet Sakkers. En Sistermans wil ook nog wel eens met Sygall doorpraten. Als FluXXion dan een succes is, kan het mooi als voorbeeld dienen voor vele andere ondernemers.
Excellentie
In de regio heerst een plezierig optimisme, vermengd met realisme, concludeert Timmer. Mensen geloven ergens in en gaan ervoor. ‘Zuidoost-Nederland is overduidelijk het beste jongetje van de klas’, zegt Joosten van DSM. ‘Die excellentie mag weer gewaardeerd worden. Laten we ons enthousiasme uitdragen.’ En dan vooral ook – in hapklare brokken – aan de gewone man in de straat, net als een Jan Marijnissen dat als één van de weinigen in de politiek kan. Timmer: ‘Het Frankrijk van vandaag de dag is toch een rampzalig voorbeeld van een land dat er totaal niet in slaagt om de realiteit van de wereldeconomie aan zijn bevolking uit te leggen. Terwijl je nooit iets ingrijpend kunt veranderen als je aan de basis de mensen niet meekrijgt.’
