Aan het eind van de Executive Round Table (TalkING) over circulair ondernemen bij Afvalzorg Assendelft legt Leontien de Haan, directeur Industrie ING Grootzakelijk regio NoordWest, een stapeltje boeken op tafel met de titel ‘Waste to Wealth: The Circular Economy Advantage’ van Peter Lacy en Jakob Rutqvist. ‘Neem maar mee. Maar let op: er zijn er bewust niet genoeg voor iedereen om circulariteit te stimuleren, dus spreek af met iemand om te delen.’ Geen punt, iedereen heeft zo een partner gevonden. Er zijn sowieso wat veelbelovende vervolgafspraken gemaakt. Niet dat circulair ondernemen zo makkelijk is, maar het is een kwestie van beginnen.
- ‘Circulair denken vraagt letterlijk om omdenken.’
- De uitdaging zit hem bij middelgrote en kleinere bedrijven waarbij het financieringsvraagstuk complexer is.
- ‘Je hebt altijd eerst luchtfietsers nodig met veel visie en ideeën.’
- ‘Of we moeten groot inzetten op circulair, of het zet geen zoden aan de dijk.’
Waste to Wealth
TalkING Industry van Link en ING: circulair ondernemen is niet makkelijk, maar wel een must
Robbert Jan Kromkamp, directeur ING Groenbank(links): We willen heel graag interessante circulaire deals binnenhalen, maar er komr weinig vanuit de markt. Ben Kras, ceo van Kras Recycling(rechts)
De organisatoren van ING en Link Magazine hebben samen met gespreksleider Herman van der Vegt, partner van npk design uit Leiden, een stuk of tien mooie stellingen over circulair ondernemen bedacht voor de discussie. Maar daar kijken de deelnemers niet eens naar: ze beginnen te praten en houden de eerste uren niet meer op. Over de vraag of het vijf voor twaalf of vijf over twaalf is (‘Nou ja, voor de mensheid dan, de aarde overleeft heus wel’). Over gletsjers die smelten waar je bij staat en koude en warme golfstromen die in de war raken. Over al het eten dat weggegooid wordt door veel te grote verpakkingen en dito koelkasten. Over de imagoschade voor Coca Cola wanneer overal plastic flesjes rondslingeren in parken en bermen. Over scheiden voor de bühne dat plastic afval oplevert dat te vuil is voor recycling en alsnog verbrand moet worden als bedrijfsafval. Over auto’s van vijftig jaar oud die nog steeds rondrijden en of dat eigenlijk ook niet duurzaam is.
‘Ik denk dat jullie als ING het grootste bedrijf van Nederland kunnen worden, door partijen te verbinden’
En ja, ook over de noodzaak van een circulaire economie. ‘Kijk, zoals we hier bij elkaar zitten, komt het misschien wel goed met de wereld, maar lang niet iedereen denkt na over circulair ondernemen’, zegt Bert Krom, directeur van NV Afvalzorg Assendelft en gastheer deze avond. Circulair ondernemen is geen keuze, het is een must. Dat zijn de deelnemers helemaal met elkaar eens. Alleen gebeurt het nog te weinig. In sectoren als de automotive en de bouw is misschien van alles gaande. Maar veel ketens zijn conservatief. Fabrikanten zien de noodzaak niet. Ze verkopen hun spullen en klaar. ‘Je eigen markt kannibaliseren klinkt ook niet logisch. Dat is voor bijna niemand weggelegd’, zegt Ben Kras, ceo van Kras Recycling met het hoofdkantoor in Volendam. Kras verzamelt, verwerkt en verhandelt afvalstromen papier, karton, folies en kunststoffen voor honderden bedrijven in Europa. Van Waste to Worth is het motto. Kras is enorm betrokken bij de transitie richting duurzaamheid.
Ramon van de Kerkhof van De Projectinrichters(links): De fabrikant die het aandurft zijn bedrijf deels om te turnen in een multibrand refurbishinglocatie heeft de toekomst
Refurbishinglocatie
‘Dit weet ik wel zeker’, zegt Ramon van de Kerkhof, commercieel manager van De Projectinrichter in Purmerend, één van de grootste onafhankelijke aanbieders van projectinrichting in ons land. ‘De eerste fabrikant in onze branche die het aandurft om minstens vijftig procent van zijn bedrijf om te turnen in een multibrand refurbishinglocatie heeft de toekomst. Wie het niet doet, krijgt het moeilijk in de toekomst omdat de vraag naar nieuw materiaal zal afnemen.’ De Projectinrichter is intermediair tussen fabrikanten en eindklanten. Die fabrikanten hebben geen idee waar hun spullen blijven. De restwaarde aan het eind van de levensduur is nul, is het idee. Reseller De Projectinrichter zet in op verandering om de goederenstromen in de keten wél te sluiten. ‘Ik heb een concrete tender van een groot bedrijf lopen. De klant wil alles circulair inkopen en een garantie op terugname en hergebruik. De betrokken fabrikant glijdt ergens onder tafel, die is daar helemaal niet op ingespeeld. Hij heeft geen idee wat te doen.’ Kras zegt dat Van de Kerkhof voor deze klant maar eens contact op moet nemen met een bedrijf als EverUse in Sneek. ‘Die maken geluidwerende panelen van oud papier, met chips erin, want ze willen alles volgen en de grondstoffen naderhand per se terug hebben. Geweldig. Daar kom je verder mee.’
100 miljoen
Wat circulair ondernemen precies is, is lastig te definiëren. Is het een product of machine zo lang mogelijk blijven hergebruiken (en onderweg goed onderhouden en af en toe opknappen) en uiteindelijk de grondstoffen terugwinnen en hergebruiken? Of vallen de prachtige Vitra-stoelen om de dinertafel er ook onder, filosoferen de gesprekspartners. Het design is tijdloos en ze gaan meer dan een mensenleven mee. Wat circulair is, is nog niet uitgekristalliseerd.
Robbert Jan Kromkamp, directeur ING Groenbank, gericht op het financieren van duurzame projecten, is al een paar jaar aanspreekpunt voor circulair binnen ING: ‘We willen heel graag interessante circulaire deals binnenhalen, maar er komt weinig vanuit de markt, afgezien van een enkele aanvraag van een start-up waar geen cashflow in zit. Om proactief die bedrijven en projecten te herkennen die met circulair bezig zijn en potentieel financierbaar, trainen we dit jaar al onze medewerkers die voor de zakelijke en grootzakelijke markt werken. Wat is circulair, hoe herken je de projecten, wat kunnen we ermee? We hebben zelfs een aparte pot met 100 miljoen euro voor investeringen in circulaire projecten, het is eigen vermogen waarmee we risico mogen nemen.’
Het gesprek komt op de Nederlandse recyclingstart-up Black Bear en diens plant voor het recyclen van autobanden. Kromkamp: ‘Wil je dat autobandenprobleem wereldwijd echt aanpakken, dan moet je gigantisch opschalen. Voor de financiering daarvan ben je in een lineair model al huiverig.’
Aan de andere kant wordt misschien niet alles binnen ING gelabeld als circulair, terwijl het dat wel is. Leontien de Haan: ‘Renewd met zijn refurbished iPhones, iPads en MacBooks is een klant van ons, maar hun leningen komen niet uit dat potje van 100 miljoen. Zij zitten in de reguliere financiering.’
In de zogeheten groenregeling van banken staat nog weinig over circulair ondernemen, volgens Kromkamp: ‘Kunnen we als banken wellicht korting geven op circulaire financieringen zodat het wat sneller gaat?’
ING zit met onder meer collega ABN AMRO, Fairphone, pensioenfonds PGGM, Sustainable Finance Lab en Circle Economy in een community of practice om alle valkuilen en mogelijkheden van circulaire bedrijfsmodellen eens goed te bekijken, met Fairphone als case study. Er ligt inmiddels een whitepaper. Stel dat Fairphone zijn spullen gaat aanbieden via PGGM? Hoe moet dat, hoe zit het met product-as-a-service? Wie is de eigenaar, is het financierbaar en hoe zit het met ratio’s? Lukt het als PGGM dit doet, maar is het kansloos als een kleine retailer Fairphones via een circulair business model gaat leveren aan de consument?
Message in a bottle
Een goed ingerichte keten is per definitie cruciaal voor circulair ondernemen. Herman van der Vegt haalt een strak gedesigned, extra sterk en vele malen her te gebruiken bierflesje van Heineken uit zijn tas. Met een minimaal label en een branding die alleen maar mooier wordt wanneer je de fles vaker gebruikt. Om ervoor te zorgen dat gebruikers het flesje ook retourneren, heeft de fles een code waarmee gebruikers kunnen nagaan wie de fles waar ter wereld nog meer heeft gehad: a message in a bottle. Zijn bedrijf npk design in Leiden helpt start-ups en bedrijven innoveren door nieuwe product- en dienstcombinaties te ontwikkelen en sessies te bieden over waarde creëren én waarde vasthouden. Van der Vegt is ook CIRCO-trainer. CIRCO is een platform dat ondernemers en ontwikkelaars tools aanbiedt om via één- of meerdaagse design tracks circulaire stappen te zetten door (nieuwe) businessmodellen en ontwerpstrategieën te combineren: creating business through circulair design.
‘Kijk, de footprint van de returnable is vele malen zo gunstig als van een flesje dat je weggooit of in de glasbak recyclet. De investeringen om zo’n fles te realiseren zijn voor Heineken niet zo zeer een probleem, het lijkt meer een uitdaging om de goede bedoelingen in de praktijk te brengen. Waarom? Omdat de keten van supermarkten en toeleveranciers niet mee kan of wil werken. Statiegeld en retourstromen zijn in Nederland redelijk goed geregeld, maar hoe gaat dat in de rest van de wereld?’
Bij gemeenteaanbestedingen voor klikobakken is gerecycled kunststof gebruiken geen voorwaarde, terwijl dat prima kan. Schandalig dat dat niet als eis wordt gesteld.
Ramon van de Kerkhof noemt het voorbeeld van een bedrijf dat oude kleding in meubelstoffen verwerkt. Die bulken van de grondstof. ‘Je wilt goed doen, maar te weinig bedrijven gebruiken de meubelstoffen.’ Met plastic is dat precies hetzelfde, zegt Ben Kras. ‘Plastic genoeg, maar er moeten veel meer toepassingen komen, maak er van alles en nog wat van. Bij gemeenteaanbestedingen voor klikobakken is gerecycled kunststof gebruiken geen voorwaarde, terwijl dat prima kan. Schandalig dat dat niet als eis wordt gesteld. Grote frisdrankproducenten recyclen voor de buitenwacht één procent van hun totale productie, terwijl veel meer mogelijk is. Een mooi voorbeeld daarvan is de 100% gerecyclede drinkwaterfles van Bar-le-Duc.’
Mattijs Maris, commercieel manager van Pharmafilter, midden. Rechts Leontien de Haan, directeur Industrie ING Grootzakelijk regio NoordWest
Omdenken geboden
Circulair denken vraagt letterlijk om omdenken, stelt Mattijs Maris, commercieel manager van Pharmafilter in Amsterdam en tot voor kort manager bedrijfsvoering van de Arbo- en Milieudienst van het AMC. Ziekenhuis Reinier de Graaf in Delft kwam bij Eduardo van den Berg, de oprichter van Pharmafilter, of hij wat slimme ideeën had voor de wachttijden bij de liften in het ziekenhuis. Het viel Van den Berg op dat het transport van afvalcontainers de liften bezet hield. ‘Hij bedacht het Pharmafilter-systeem: vrijwel alle afval gaat op de afdelingen zelf in vermalers. Via de interne riolering komt dit afval in een waterzuiveringsinstallatie. Hier wordt het vaste afval gescheiden van het water, gedecontamineerd en deels omgezet in biogas.’ De zuivering haalt alle microverontreinigingen uit het afvalwater waaronder medicijnresten, tot beneden de detectielimiet. Het water kan het ziekenhuis hergebruiken. ‘Het is fantastisch te zien hoe omdenken leidt tot oplossingen voor een schoner, efficiënter en duurzamer ziekenhuis en meer waarde uit afval weet te halen.’
Olievlek
Wie geeft de aanzet tot de grote omslag, vraagt Leontien de Haan zich af. Zijn het de disruptors, de slimme start-ups die iets op gang brengen dat gaat werken als een olievlek? Een organisatie zoals Plastic Whale bijvoorbeeld die medewerkers van bedrijven tijdens bedrijfsuitjes in de Amsterdamse wateren laat vissen naar plastic, waarvan Vepa nu tafels en stoelen maakt: het is een sprankelend businessmodel waarvoor overal ter wereld interesse is. Of moet het van de grote bedrijven komen: neem Rolls Royce met zijn power by the hour, die de luchtvaart laat betalen voor vlieguren en stuwkracht. In het grote bedrijfsleven gebeurt steeds meer, al gaat het langzaam, ze hebben er het geld voor. De uitdaging zit hem bij middelgrote en kleinere bedrijven waarbij het financieringsvraagstuk complexer is. Precies in de week van het rondetafelgesprek is Leapp, B2C-verkoper van refurbished Apple-producten, failliet verklaard: er was groot gebrek aan financiering voor de ambitieuze groeiplannen.
Groot of klein, ‘je hebt altijd eerst luchtfietsers nodig met veel visie en ideeën’, zegt Bert Krom. ‘En daar kan de overheid op inspelen met haar beleid. Want wetgeving is nodig. Iedereen is ervan overtuigd dat we richting circulair moeten, totdat het je in de portemonnee raakt; dan doen we het weer lekker niet.’ Ben Kras: ‘Dat zeggen we als brancheverenging NRK Recycling ook: de overheid moet een sturende, dwingende, ondersteunende rol hebben, anders gebeurt er niet genoeg.’ Zonder aangepaste wetgeving en financiële prikkels komt de circulaire economie er niet, of heel traag.
Kras noemt de huidige wetgeving compleet achterhaald. Die stamt uit de jaren zeventig: het begrip afval bijvoorbeeld zou moeten worden herzien nu er met recycling zo veel meer mogelijkheden zijn. ‘Wat voor de één afval is, is voor de ander een grondstof. De huidige wetgeving maakt het echter niet altijd even gemakkelijk dit proces efficiënt te kunnen volgen.’ Hij kijkt ook met grote nieuwsgierigheid naar ontwikkelingen als pyrolyse, het terugwinnen van olie uit plastic. Er wordt momenteel ook in Nederland geïnvesteerd in deze methode. Kras heeft gesproken met enkele initiatiefnemers, maar die hebben nog wel een uitdaging: chemische recycling is nog niet echt opgenomen in de wet. ‘Zonder een erkenning mogen wij ons plasticafval daar niet brengen, hoe komen ze aan hun grondstof? Maar wanneer het proces blijkt te werken zoals ze zeggen, zou het een heel goede aanvulling kunnen zijn op mechanische recycling. En dan met name voor niet te sorteren fracties van gemengde stromen kunststof of de moeilijk recyclebare kunststoffen.’
Go big or go home
‘Het is go big or go home’, zegt Robbert Jan Kromkamp. ‘Of we moeten groot inzetten op circulair, of het zet geen zoden aan de dijk. Die hoeveelheden mobieltjes die Fairphone verkoopt zijn geen partij voor de miljarden van Apple. MUD Jeans met zijn Lease a Jeans is nog geen Levi’s.’ Waarom besluiten alle grote gemeenten bijvoorbeeld niet om samen circulair in te kopen. Elke bank voorziet bedrijven met de overheid als klant met plezier van financiering.
Ramon van de Kerkhof: ‘Dan moeten die gemeenten de keuze durven maken om te standaardiseren en niet per se overal hun corporate identity willen terugzien. Of ga bijvoorbeeld als ING hetzelfde meubilair gebruiken als Rabobank. Lekker flexibel. We halen waar nodig honderd overbodige werkplekken bij de een weg en zetten ze opgeknapt bij de ander neer. Alles kan. Misschien kan ik mijn spullen nu zelfs wel voor iets minder verkopen, als ik zeker weet dat ik alles over tien jaar weer terugkrijg en er dan weer iets mee kan doen, of de grondstoffen terug kan leveren aan de fabrikant.’
Blockchain
Leontien de Haan wil meer weten over de rol van de banken in de circulaire economie. ‘Gaan we veel meer financieren op huur- en leasemodellen in de keten?’ Technologisch kan van alles: via blockchaintechnologie kunnen alle partijen in de keten aan elkaar geknoopt worden en onderling exact afrekenen. Herman van der Vegt heeft ineens een visioen: ‘Ik denk dat jullie als ING het grootste bedrijf van Nederland kunnen worden. Door partijen te verbinden, te investeren, een keten aan de gang te krijgen. Als de bancaire wereld dat blockchainverhaal goed voor elkaar krijgt, komt daar een enorme dienstenmotor achteraan.’ Zou een bank niet meerdere businesscases in een keten willen financieren, en dus een mandje van risico’s willen nemen via supply chain financiering? ‘Ik voel een doorbraak aan komen: de bank in de rol van ketenfacilitator, met geld en kennis.’ Kromkamp van ING maakt het concreet: ‘Ramon, ik wil met je doorpraten over een ‘product-as-a-service’-model in de kantoorinrichtingbranche. We moeten leren, oefenen, zien.’
Gespreksleider Herman van der Vegt heeft het laatste woord: ‘Circulair ondernemen is een kip-of-ei-verhaal: wie steekt als eerste zijn hand uit? Geld helpt ja, maar vertrouwen hebben in elkaar en anders denken in de keten zijn onmisbaar.’
‘Schone-grondverklaring was een dingetje’
‘Op stortplaatsen kun je mooie dingen doen. Ze liggen vaak hoger dan de omgeving.’ Dat zegt directeur Bert Krom van Afvalzorg Assendelft. En dus bouwde het bedrijf zijn nieuwe hoofdkantoor dertien jaar geleden niet in hartje Zaandam, maar werd een groot stuk stortplaats vier meter afgegraven. Er kwam een gebouw op met hetzelfde gewicht als het afgegraven afval. Heien kon niet in de afdichting tussen stort en pand: daarom zijn er betonplaten met palen en ‘schroeven’ die iets gesteld kunnen worden, mocht het pand hier of daar niet helemaal recht meer staan.
Het gebouw is een icoon in de omgeving: kleurrijk, licht en groot. Het heeft een panoramaterras met uitzicht op de scheepvaart in het Noordzeekanaal. Het vroeg tijd voordat Krom anderen wist te overtuigen van de geschiktheid voor de nieuwbouw, nu zijn er tal van bijeenkomsten. ‘De schone-grondverklaring was nog wel een dingetje voor de ambtenaren’, zegt Krom lachend. Hij wil op het terrein ook ruimte gaan bieden aan circulaire economie start-ups in het kader van GO!-NH, een acceleratorprogramma van de provincie Noord-Holland.
Afvalzorg Assendelft werd in 1993 verzelfstandigd vanuit de provincie. Krom: ‘Storten is natuurlijk de meest ongewenste vorm van afvalverwerking. In Nederland gaat het nu om twee miljoen ton per jaar, dat was in 1990 nog 14 miljoen ton. Veel minder zal het niet kunnen worden. Afvalzorg Assendelft is marktleider in duurzaam storten, en dan gaat het me niet om de meeste tonnen. We willen voorop lopen in kennis, we zijn kennisinstituut.’ Afvalzorg, HVC en Boskalis Environmental bouwen op het terrein een installatie om bodemas te wassen. De bodemassen van afvalenergiecentrales moeten volgens de wet vrij toepasbaar zijn, in de wegenbouw bijvoorbeeld. ‘Ook internationaal is onze kennis interessant. In veel landen is geen geld om een kostbare afvalinfrastructuur te betalen, dus die blijven gewoon storten. Als je die stortplaatsen verduurzaamt, ben je al een heel stuk verder.’
TalkING Industry
Link Magazine organiseert samen met ING executive round-tables onder de noemer TalkING Industry. Eerdere sessies gingen over het groot-Eindhovense high-tech ecosysteem en servitization. Een sessie over digitalisering volgt nog.
