De Low-Frequency Array (LOFAR), Europa’s grootste radiotelescoop, krijgt een forse upgrade. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft €4,6 miljoen toegekend aan ASTRON – het Nederlands instituut voor radioastronomie – voor het project LENSS (LOFAR Enhanced Network for Sharp Surveys). Het doel: LOFAR transformeren tot een ongeëvenaard scherp, snel én energiezuinig observatie-instrument.
Technologische sprong voorwaarts
Dankzij LENSS kan LOFAR straks vier keer meer van de hemel tegelijk observeren en beelden maken met een tot twintig keer hogere resolutie. Tegelijkertijd wordt de verwerkingscapaciteit opgevoerd: wat nu weken aan rekentijd vergt, gebeurt straks in enkele uren. En dat alles met behoud van dezelfde energieafdruk.
“We vergroten het gezichtsveld van LOFAR van 12 naar 50 graden en benutten de volledige 2000 kilometer aan antennebasislijn voor haarscherpe beelden,” aldus Prof. dr. Jessica Dempsey, directeur van ASTRON. “We combineren technologische innovatie met een sterke focus op duurzaamheid.”
Impact ver voorbij de astronomie
De upgrade is niet alleen van belang voor de astronomie. De technieken die ASTRON ontwikkelt om enorme hoeveelheden data snel én duurzaam te verwerken, zijn straks ook toepasbaar in andere sectoren – van klimaatonderzoek tot medische beeldverwerking.
“LENSS laat zien hoe we maximale waarde halen uit bestaande infrastructuur,” zegt Roelien Attema, hoofd R&D bij ASTRON. “Het project plaatst Nederland op de kaart als pionier in duurzame big data-verwerking.”
Link magazine februari/maart 2025. Thema: Artificial Intelligence als onderdeel van je processen. Vraag exemplaar op met de ranking van De Makers Top 100. Vraag een exemplaar aan bij Mireille.vanginkel@linkmagazine.nl
Slimme samenwerking
Het project is een samenwerking tussen ASTRON, het LOFAR ERIC-consortium, Nederlandse universiteiten en internationale onderzoeksinstellingen. De NWO-financiering van €4,6 miljoen wordt aangevuld met €1,6 miljoen van de partners. LENSS bouwt voort op de lopende LOFAR 2.0-upgrade en pakt het volgende knelpunt aan: de verwerking van een exponentieel groeiende datastroom.
Van zwarte gaten tot exoplaneten
De verbeterde LOFAR opent nieuwe wegen voor onderzoek: van het in kaart brengen van stervorming door de kosmische geschiedenis heen tot het bestuderen van radiojets rond zwarte gaten en interacties tussen exoplaneten en hun sterren.
LOFAR: Europees icoon van radioastronomie
LOFAR is een uniek netwerk van 52 antennestations verspreid over Europa, ontwikkeld door ASTRON. De telescoop is wereldwijd toonaangevend in lagefrequente radioastronomie (10–240 MHz) en biedt onderzoekers toegang tot ongeëvenaarde data. Sinds eind 2023 wordt de infrastructuur beheerd door LOFAR ERIC, een juridische entiteit binnen de EU.
ASTRON is the Netherlands Institute for Radio Astronomy, ASTRON is part of the institutes organisation of NWO. Our mission is to make discoveries in radio astronomy happen. We do this by developing new and innovative technologies, operating world-class radio astronomy facilities such as the Westerbork Synthesis Radio Telescope (WSRT) and the Low Frequency Array (LOFAR), and pursuing fundamental astronomical research.
